శరన్నవరాత్రులు పదిరోజుల ఉత్సవం. శరన్నవరాత్రులలో తొమ్మిది రోజులు తొమ్మిది అవతారాలలో అమ్మవారిని పూజిస్తారు. అందువల్లనే ఈ ఉత్సవాలని ‘దేవీ నవరాత్రులని’ కూడా పిలుస్తారు. పండుగ మొదటి మూడురోజులు పార్వతీదేవిని, తర్వాతి మూడురోజులు లక్ష్మీదేవిని, చివరి మూడు సరస్వతీదేవిని పూజిస్తారు. అందు తొలిరోజు కనకదుర్గాదేవి, రెండోరోజు బాలా త్రిపుర సుందరి, మూడోరోజు గాయత్రీ, నాలుగోరోజు అన్నపూర్ణ, ఐదోరోజు లలితాంబిక, ఆరోరోజు సరస్వతీదేవి, ఏడోరోజు మహాలక్ష్మీ, ఎనిమిదోనాడు దుర్గాదేవి (దర్గాష్టమి), తొమ్మిదోనాట మహిషాసురమర్దిని (మహర్నవమి), పదవ రోజు రాజరాజేశ్వరీదేవి (విజయదశమి) రూపాలతో అమ్మవారిని అలంకరించి అర్చిస్తారు. అమ్మవారికి ఎరుపు రంగంటే ప్రీతి. అందుచేతనే అమ్మవారిని ఎర్రపూలతో అలంకరించి, ఎర్రని కుంకమతో అర్చిస్తారు.
శరన్నవరాత్రుల విశిష్టతను ఈ కింది శ్లోకం తెలియచేస్తుంది.
దుర్లభం సర్వజంతునామ్
దేవిపూజా ఫలాధికా
దుర్గా ,లక్ష్మీ మహాదెవ్యహ:
పూజనీయ: ప్రయత్నత:
ఆశ్వయుజాస్మీ సమ్ప్రాప్త్యె
ప్రతిపచ్చుభవాసరే
తధారభ్య ప్రయత్నెన
నవరాత్రి పూజయెత్
శరన్నవరాత్రులు తొమ్మిది రోజులు అమ్మవారికి నైవేద్యంగా వరసగా పరమాన్నం (శ్రీ బాలాత్రిపురసుందరీ), దద్దోజనం (శ్రీ లలితాంబ), చక్రపొంగలి (గాయత్రిమాతకి) సమర్పిస్తారు. ఇక పులగం (అన్నపూర్ణకు), పులిహొర (సరస్వతి దేవికి), పెసరపప్పుతో చేసిన వంటకం (మహాలక్ష్మికి), బెల్లంతో వండిన పదార్థాలు (దుర్గకు), గారెలు (మహిషాసురమర్దినికి), ఆరు రుచులతో కూడిన వంటలు సమర్పిస్తారు (శ్రీ రాజరాజేశ్వరీకి).
అన్నపూర్ణే… సదాపూర్ణే
అన్నపూర్ణే, సదాపూర్ణే
శంకర ప్రాణ వల్లభే
జ్ఞానవైరాగ్య సిద్ధ్యర్ధం
భిక్షాం దేహీ చ పార్వతి
‘‘అన్నం సమృద్ధిగా గల తల్లీ, ఎల్లవేళలా నిండైన జగదంబ (ఎన్నడూ ఆ తల్లి కోశాగారం ఖాళీగా ఉండదు). శంకరునికి ప్రాణప్రియమైన దేవీ (పతివ్రత కనుక పతిస్తుతితో పరవశిస్తుంది). ఓ పార్వతీ దేవీ జ్ఞానవైరాగ్యాలు సిద్ధించడానికి మాకు భిక్షనియవమ్మా’’ అని అర్ధంతో కూడిని ఈ శ్లోకంలో ఎంతో పరిపూర్ణత గోచరిస్తుంది.
ఈ జగదంబ ప్రకృతి. ఈ ప్రకృతి అన్నాల భాండారం (అన్నపూర్ణ). ఎన్నిజీవులు ఎన్ని రకాలుగా తిన్నా తరగని భాండారం (సదాపూర్ణే). ఈ ప్రకృతి అంతా పరమేశ్వరుని శక్తి (శంకర ప్రాణవల్లభ). పవిత్రమైన ఈ చింతనతో అన్నాన్ని స్వీకరించేవాడు, అన్నం పరబ్రహ్మం స్వరూపమని గ్రహించినవాడు ‘జ్ఞానవైరాగ్య సిద్ధ్యర్ధం’ అన్నాన్ని గ్రహిస్తాడు .
జ్ఞానంతో ఏది సత్యమో, ఏది అసత్యమో గ్రహించి మోహశోకాలను, రాగద్వేషాలను వదిలే దివ్యానుభవం పొందాలి. అందుకోసమే అన్నం స్వీకరించాలని లోతైన అర్ధాన్నిపై శ్లోకం తెలియచేస్తుంది.
కాశీ క్షేత్రంలో అన్నపూర్ణ, విశ్వనాధుల చిత్రాన్ని పరికిస్తే, అందు అన్నపూర్ణ వడ్డిస్తుంటే ఈశ్వరుడు ఆహారాన్ని గ్రహిస్తుంటాడు. ప్రకృతి నుంచి తయారైన ఆహారం ముందుగా ఈశ్వరునికి నివేదించి, అటుపై మనం స్వీకరించాలనే జ్ఞానాన్ని ప్రసాదించే జ్ఞానభూమికయే కాశీక్షేత్రం.
‘అన్నం’ అనే శబ్ధానికి, ‘మన ఇంద్రియాలు గ్రహించే శబ్ధ దృశ్యాది ఐశ్వర్యాలు’ అనే వైదికార్ధాన్ని అనుసరిస్తే, ఈ ప్రపంచంలో మనం పొందే పదార్ధాలన్నీ అన్నపూర్ణ ప్రసాదాలే. విశ్వనాధుడు గంగాన్నపూర్ణలకు పతి. శక్తి స్థానమైన ‘భార్య’ రూపంలోని అన్నపానాదులే అన్నపూర్ణ, గంగమ్మ తల్లులు. ఒకే జగన్మాత గంగ, అన్నపూర్ణలుగా భిన్నరూపాల్లో మనకు సాక్షాత్కరించడమే ఇందు విశిష్టత.
‘‘పూర్ణ మదః పూర్ణమిదం పూర్ణాత్ పూర్ణముదచ్యతే, పూర్ణస్య పూర్ణమాదాయ పూర్ణమేవా వశిష్యతే’’ కనుపించనివన్నీ శక్తిచే నిండి ఉన్నాయి. కనిపించేవి అన్నీకూడా ఆ శక్తి చేత వ్యాప్తములై ఉన్నాయి. అఖిల ప్రపంచమూ ఆ పూర్ణ శక్తినుండే వచ్చింది. అయినా, ప్రపంచమంతా నీ నుండే వచ్చినా, ఇంకా ఆ శక్తి ‘పూర్ణమే’. ఆ పూర్ణశక్తియే ‘అన్నపూర్ణ’.
ఆ పూర్ణ శక్తిని ధ్యానిస్తే, మేధాశక్తి వృధ్ధి చెందుతుంది. మథుర భాషణ, సమయ స్పూర్థి, వాక్శుధ్ధి, భక్తిశ్రధ్ధలు, ఐశ్వర్యము కలుగుతాయి. అన్నపూర్ణను తెల్లని పుష్పములతో పూజించి, ‘ఓం హ్రీం శ్రీం క్లీం ఓం నమో భగవత్యన్నపూర్ణేశి మమాభిలషిత మహిదేవ్యన్నం స్వాహా’ అనే మంత్రంతో జపించాలి.
అన్నపూర్ణాస్తుతిః
నిత్యానందకరీ వరాభయకరీ సౌన్దర్యరత్నాకరీ
నిర్ధూతాఖిలఘొరపాపనికరీ ప్రత్యక్షమాహేశ్వరీ|
ప్రాలేయాచలవంశపావనకరీ కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౧||
తాత్పర్యము: నిత్యమైన ఆనందము నిచ్చుదానవు, వరములను- అభయమును ప్రసాదించు దానవు, సౌందర్య సముద్రమైన దానవు, ఘొరమైన పాపముల నన్నిటినీ కడిగి వేయుదానవు, హిమవంతుని వంశమును పవిత్రము చేయుదానవు, కాశి పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు బిక్షపేట్టుము.
నానారత్నవిచిత్రభూషణకరీ హేమామ్బరాడమ్బరీ
ముక్తాహారవిడమ్బమానవిలసద్వక్షొజకుమ్భాన్తరీ|
కాశ్మీరాగరువాసితాఙ్గరుచిరా కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౨||
తాత్పర్యము: వివిధ రత్నముల విచిత్రాభరణములను ధరించినదానవు, బంగారు వస్త్రములను కట్టుకున్న దానవు, వక్షస్థలముపై ప్రకాశించు ముత్యాల హారములు ధరించిన దానవు, కుంకుమ- అగురులు పూసుకొనుటచే సువాసనలు వేదజల్లు శరీరము కలదానవు, కాశి పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు బిక్షపేట్టుము.
యొగానన్దకరీ రిపుక్షయకరీ ధర్మైకనిష్ఠాకరీ
చన్ద్రార్కానలభాసమానలహరీ త్రైలొక్యరక్షాకరీ|
సర్వైశ్వర్యకరీ తపఃఫలకరీ కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౩||
తాత్పర్యము: యొగముచే పొందు ఆనందమును కలిగించుదానవు, శత్రువులను నాశనం చేయు దానవు, ధర్మనిష్టను ఏర్పరచుదానవు, చంద్రుడు- సూర్యుడు- అగ్నులతొ సమానమైన కాంతి ప్రవాహమైనదానవు, మూడులొకములను రక్షించుదానవు, సమస్త్యైశ్వర్యములను ప్రసాదించుదానవు, తపస్సులకు ఫలమునిచ్చుదానవు, కాశి పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు బిక్షపేట్టుము.
కైలాసాచలకన్దరాలయకరీ గౌరీ హ్యుమా శాఙ్కరీ
కౌ మారీ నిగమార్థగొచకరీ హ్యొంకారబీజాక్షరీ|
మొక్షద్వారకవాటపాటనకరీ కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౪||
తాత్పర్యము: కైలాస పర్వత గుహయందుడు దానవు, తేల్లని దానవు, ఉమాదేవివి, శంకరుని భార్యవు, కుమారివి, వేదార్థమును భొధించు దానవు, ఒంకార బీజాక్షరస్వరూపము కలదానవు, మొక్షద్వారపు తలుపులను తేరచేడి దానవు, కాశి పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు బిక్షపేట్టుము.
దృశ్యాదృశ్యవిభూతివాహనకరీ బ్రహ్మాణ్డభాణ్డొదరీ
లీలానాటకసూత్రఖేలనకరీ విజ్ఞానదీపాఙ్కురీ|
శ్రీవిశ్వేశమనఃప్రసాదనకరీ కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౫||
తాత్పర్యము: కనబడీ కనబడని మహిమలు కలదానవు, గర్బమునందు బ్రహ్మాండములను మొయుచున్న దానవు, లీలానాటకమునకు సూత్రధారివి, విజ్ఞానదీపమును వేలిగించుదానవు, పరమేశ్వరుని ఆనందింపచేయుదానవు, కాశి పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు భిక్షపేట్టుము.
ఆదిక్షాన్తసమస్తవర్ణనికరీ శంభుప్రియా శాంకరీ
కాశ్మీరత్రిపురేశ్వరీ త్రినయనీ విశ్వేశ్వరీ శర్వరీ|
స్వర్గద్వారకవాటపాటనకరీ కాశీపురాదీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౬||
తాత్పర్యము:’అ’ కారము మొదలు ’క్ష’ కారము వరకు ఉన్న అక్షరముల సముదాయమైన దానవు, పరమేశ్వరునకు ప్రియురాలవు, శంకరుని భార్యవు, కాశ్మీర త్రిపురేశ్వరివి, మూడుకన్నులు కలదానవు, కాశీ పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు భిక్షపేట్టుము.
ఉర్వీసర్వజనేశ్వరీ జయకరీ మాతాకృపాసాగరీ
నారీనీలసమానకున్తలధరీ నిత్యాన్నదానేశ్వరీ|
సాక్షాన్మొక్షకరీ సదా శుభకరీ కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౭||
తాత్పర్యము: భూమియందలి సమస్తజనులకు నాయకురాలవు, విజయమునిచ్చుదానవు, తల్లివి, దయాసముద్రమైనదానవు, స్త్రీమూర్తివి, నల్లని కురులు కలదానవు, నిత్యము అన్నదానము చేయుదానవు, సాక్షాత్తుగా మొక్షమునిచ్చుదానవు, ఏల్లప్పుడు శుభము కలిగించు దానవు, కాశి పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు భిక్షపేట్టుము.
దేవీ సర్వవిచిత్రరత్నరుచిరా దాక్షాయణీ సుందరీ
వామా స్వాదుపయొధరా ప్రియకరీ సౌభాగ్యమాహేశ్వరీ |
భక్తాభీష్టకరీ సదా శుభకరీ కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౮||
తాత్పర్యము: దేవివి, విచిత్రములైన సర్వరత్నములతొ అలంకరింపబడినదానవు, దక్షుని కుమార్తేవు, సుందరివి, యువతివి, మధురమైన పాలిండ్లు కల దానవు, ప్రియమునిచ్చుదానవు, కాశి పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు బిక్షపేట్టుము.
చన్ద్రార్కానలకొటికొటిసదృశీ చన్ద్రాంశుబిమ్బాధరీ
చన్ద్రార్కాగ్నిసమానకుణ్డలధరీ చన్ద్రార్కవర్ణేశ్వరీ|
మాలాపుస్తకపాశసాఙ్కుశకరీ కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౯||
తాత్పర్యము: కొట్లాది చంద్రులు, సూర్యులు, అగ్నులతొ సమానముగా ప్రకాశించుదానవు, సూర్యబింబము వలే ఏర్రనైన క్రింది పేదవి కలదానవు, చంద్రుడు, సూర్యుడు, అగ్నుల వలే ప్రకాశించు కుండలములు ధరించిన దానవు, చంద్రుడు, సూర్యుడు వంటి వర్ణము కలదానవు, కాశీ పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు భిక్షపేట్టుము.
క్షత్రత్రాణకరీ మహాభయహరీ మాతా కృపాసాగరీ
సర్వానన్దకరీ సదా శివకరీ విశ్వేశ్వరీ శ్రీధరీ|
దక్షాక్రందకరీ నిరామయకరీ కాశీపురాధీశ్వరీ
భిక్షాం దేహి కృపావలమ్బనకరీ మాతాన్నపూర్ణేశ్వరీ||౧౦||
తాత్పర్యము: వీరులను రక్షించుదానవు, మహాభయంకరివి, తల్లివి, దయా సముద్రమైన దానవు, అందరికీ ఆనందము కల్గించు దానవు, ఏల్లప్పుడు శుభము కల్గించు దానవు, విశ్వమునకు రాణివి, శొభిల్లు దానవు, దక్షప్రజాపతికి(యాగనాశనము ద్వారా) దుఃఖమును కల్గించుదానవు, సుఖము నిచ్చుదానవు, కాశీ పట్టణమునకు రాణివి, దయామయివి, తల్లివి, అన్నపూర్ణేశ్వరివి అగు నీవు భిక్షపేట్టుము.
అన్నపూర్ణే సదాపూర్ణే శంకరప్రాణవల్లభే|
జ్ఞానవైరాగ్యసిద్ధ్యర్థం భిక్షాం దేహి చ పార్వతి||౧౧||
తాత్పర్యము: ఒ అన్నపూర్ణా| ఏల్లప్పుడు పూర్ణముగా ఉండు తల్లి| శంకరుని ప్రాణవల్లభురాలా| పార్వతీ| జ్ఞానము వైరాగ్యము సిద్ధించుటకు భిక్షపేట్టుము.
మాతా చ పార్వతీ దేవి పితా దేవొ మహేశ్వరః|
బాన్ధవాః శివభక్తాశ్చ స్వదేశొ భువనత్రయమ్||
తాత్పర్యము: తల్లి పర్వతీ దేవి, తండ్రి పరమేశ్వరుడు, బంధువులు శివభక్తులు, మూడులొకములు స్వదేశము.
తేటగీతి