సాహిత్యం

పాల్కురికి సోమనాథుడు తెలుగులో మొట్టమొదట రచించిన బసవ పురాణం మొదలుకుని, తర్వాత వెలువడిన మార్కండేయ పురాణం, వెన్నలకంటి సూరన విష్ణు పురాణం, నందిమల్లయ్య, ఘంట పింగనల వరాహ పురాణం, ఎర్రన రాసిన నరసింహ పురాణం, శ్రీనాథుని భీమేశ్వర పురాణాలతోపాటు అనేక క్షేత్ర పురాణాలను అనేక మంది కవులు తెలుగువారి ముంగిళ్లలోకి తీసుకువచ్చారు. ఈ పురాణాలు మన జానపదులను, వారి సాహిత్యాన్ని కూడా ప్రభావితపర్చాయి. శ్రీకృష్ణలీలలు, శ్రీరామ పట్టాభిషేకం, శశిరేఖా పరిణయం, రుక్మిణీ కళ్యాణం, భక్త ప్రహ్లాద, మహిషాసుర వధ ఇలా అనేక పురాణ ఘట్టాలు జానపద కళారూపాలకు ఇతివృత్తాలై, జనబాహుళ్యంలోకి చొచ్చుకు వెళ్లాయి. జానపద కళారూపాల్లో రామాయణ, భారత గాథలు ప్రస్ఫుటంగా కన్పించినా, భాగవత ఇతివృత్తాలకు కూడా తగిన ఆదరణ లభించిందనే చెప్పాలి. ముఖ్యంగా, కృష్ణలీలలు, రేపల్లెలో చిన్నికృష్ణుని చిలిపి చేష్టలు, గోపికా గీతాలు వంటివి జానాదరణ పొందాయి. యశోద లాలి -- ‘‘లాలి కృష్ణయ్య నీలమేఘ శ్యామన్న పాలా గోపాలన్న పవ్వళించగ రావయ్య శృంగారించీన మంచి బంగారు ఉయ్యాలలో ఆదిశేషుని పాన్పుమీద పవ్వళించగ రావయ్య ఇంద్రలోకాన నీకెవ్వరు కావలనయ్యా లలితాంగ శ్రీ సత్య భామాదేవి కావలనా... రుక్మిణీయు కావలెనా రాధాదేవి కావలనా...’’ బృందావన కృష్ణుని రాసలీలలు, రాధాకృష్ణుని ప్రణయ గాథలు, గోపికలు కృష్ణుని చిలిపి చేష్టల గురించి ఫిర్యాదు చేసిన సందర్భంలో యశోద-గోపిక-కృష్ణుల సంవాదాలు, హృదయరంజకంగా జానపదులు మలిచారు. గోపిక: పెరుగు చిలుకుచుండగా నా మరుగున నిలుచున్న కృష్ణుడు పెరుగు చారెడు నించుకొని జుర్రి పరుగిడి పోయినాడు అడుగవే తల్లి అడుగావే యశోద: అడిగినంత వెన్న నీకు పెడుదునే మన యింట్లో లేదా దుడుకుతునమున పొరుగిండ్లకు దొంగిలి తిన బోవనేల కృష్ణా పడుచులపై నీకు చలమేలనురా. కృష్ణుడు: దేవరాకు పెట్ట వలెనని యీవరా కనుకొంటుయంటిరి ఆ దేవుడేమొ జుర్రిపోతే తెలియకానా మీద పెట్టిరి గోపికలు: గొల్ల భామలంతా గూడి చల్లలమ్మను బోవుచుండగ చల్లబానకు సుంకమిమ్మని చిల్లులూ పడగొట్టినాడు అడుగావే తల్లీ యశోద: యేమిరామృష్ణయ్య గొల్లభామలు చల్లనమ్మబోతె చల్లబానకు సుంకమిమ్మని చిల్లులూ పడగొట్టినావట కృష్ణా కృష్ణుడు: చిల్లులూగ సమయమున, వడగండ్ల వర్షమొచ్చి బానలు చిల్లులూ పడగొట్టనేమొ, చిల్లరాపనులెగుర తల్లి తెలియాచెతల్లి గోపిక: గొల్లభామలంతా గూడి, స్నానమాచరించేటప్పుడు చీరల్నియు తీసుకొని చెట్టుపై గూర్చిండినాడు. తల్లీ తనయుని తప్పులు దెల్పెదమె యశోద: యేలరా కృష్ణయ్య గొల్లభామలు స్నానము జేయగ చీరెలన్నియు తీసుకొని చెట్టుపై కూర్చిండి నావట కృష్ణా కృష్ణుడు: చెట్టుపై కూర్చిండి నేను పండుతినే సమయమందు సుడిగాలి వచ్చి చీరల్నియు చెట్టుపైబడ నేసెతల్లి తెలియదె తల్లితెలియదె. ఇలా కృష్ణుని తుంటరి పనులను గోపికలు ఏకరువు పెట్టగా యశోద, కృష్ణుని నిలదీసిన తీరు, కాళీయ మర్ధనం, గోవర్ధన గిరి నెత్తడం వంటి అనేక దివ్యగాథలను మనోజ్ఞంగా జానపదులు తమ పదాలలో రక్తి కట్టించారు. ఇక మధురానగరికి చల్లనమ్మబ్రోవ దారివిడవమని గోపికలు కృష్ణుని వేడు కోలాట పాటలు – కృష్ణుడు: మత్తగజగమనరో మీ అత్త ఆజ్ఞ మీరనుచు తత్తరీనని బొంకెదవు నీటక్కరి తనమెల్ల మానుము గోపిక: బల్లు బల్లున తెల్లవారెను పల్లెలకు చల్లలమ్మ పోవల మల్ల వచ్చిన వెనకనీతో మాటలుంటె నిలుతుగానీ కొత్త కోడళ్లతో కృష్ణస్వామి చేసే పరాచికాలు – గోపిక: రేపెల్ల వాడలాకు కృష్ణమూరితీ నీవు ఏమి పని కొచ్చినావు చిన్ని మాధవా కృష్ణుడు: రేపల్లె వాడలకు గొల్లభామా నేను పాలు పెరుగు వెన్న కొస్తి పల్ల వాధరీ గోపిక: కొత్త కొడలినయ్య క్రిష్ణమూరితీ మా అత్తానన్న అడగవయ్యా చిన్ని మాధవా కృష్ణుడు: కొత్తా కోడలివైతే గొల్లభామా నీకు రొక్క మిస్తా పుచ్చుకొయె పల్లవాధరీ గోపిక: నీ రొక్కములు నా కొద్దు కృష్ణమూరితీ నీకు కోటప్ప కన్న కట్టవయ్యా చిన్ని మాధవా కృష్ణుడు: కోటప్ప కన్న కడతానే గొల్లభామా నా కల్లలాడు కోర్కెదీర్చు పల్ల వాధరీ గోపిక: అట్లా మాట్లాడబోక కృష్ణమూరితీ నీవు రోత పట్టి పోతువు చిన్నిమాధవా కృష్ణుడు: ఉల్లి మల్లి చీర దెస్తి గొల్లభామా నా కల్ల చూడు కోర్కె దీరు గొల్లభామా గోపిక: మంచిపని చేస్తివయ్యా కృష్ణమూరితీ మా యింటి వాడు గోపగాడు చిన్ని మాధవా కృష్ణుడు: మంచిపని చేయకుంటే గొల్లభామా నన్ను మాధవుడందురంటే పల్లవాధరీ. ఇలా అనేక విధాలుగా రేపల్లెలో చిన్నికృష్ణుని చిలిపి చేష్టలలో జానపదులు ఓలలాడారు. తేటగీతి

తెలుగునాట పదకవితలు గేయ వాఙ్మయంగా ప్రసిద్ధి చెందాయి. త్యాగయ్య కృతులు సంగీతానికి పెద్దపీటవేసి, సంగీతభావమే సాహిత్యానికి జీవం పోసాయి. ‘రామ ఇక నన్ను బ్రోవ రాదా దయలేదా’ అన్నప్పుడు ఇందు సాహిత్యం ఎటువంటి రసోత్సత్తిని కల్గించదు. అదే ఈ సాహిత్యానికి సంగీతం జోడైతే పదాలు జీవం పోసుకొని శ్రోతల హృదయాన్ని తాకుతాయి. అదేవిధంగా రామదాసు కీర్తనలను పరిశీలించినపుడు, ‘ఏ తీరుగ నను దయజూచెదవో – ఇనవంశోత్తమ రామా, నా తరమా భవసాగరమీదను – నళినదళేక్షణ రామా, కారుణ్యాలయ భక్త వరద నను – కన్నది కానుపు రామా’ అనే కీర్తనలో సాహిత్యం రసానుభూతిని కల్గిస్తుంది, సంగీతం కాదు. అదే పదరచన సంగీత, సాహిత్యాలను సమన్వయపర్చి ప్రత్యేక స్వరూపంతో భాసిల్లుతుంది. ఇందుకు క్షేత్రయ్య పదాలే ఉదాహరణ. ఆంధ్రభాషలో పదరచనకు ఆద్యుడు అన్నమాచార్యుడు. క్షేత్రయ్య నాటికి పదం శృంగారంతో మిళితమైన మధురభక్తికి తార్కాణాలుగా రూపుదిద్దుకుంది. అన్నమయ్య పదాలలో శృంగారంతోపాటు ఆథ్యాత్మికత ఉట్టిపడుతుంది. అన్నమయ్య తదనంతరం వచ్చిన తాళ్ళపాక కవుల పదాలలో సాంప్రదాయకంగా వచ్చే అష్టవిధ నాయికలేగాక, చెంచెతలు, బోయ స్త్రీలు, భోగకాంతలు వేంకటేశ్వరుని నాయికలై తమ మనోభావాలను వెలిబుచ్చుతారు. మన దేశంలో చిరకాలంగా మధురభక్తితో ఈశ్వరుని ఆరాధించటం తెలిసిందే. నారద భక్తి సూత్రాలలో ‘యథావ్రజ గోపికా నాం’ అనే సూత్రంలో గోపికా భక్తి మధురభక్తికి తార్కాణంగా ఉదహరించబడింది. జయదేవుని అష్టపదులు రాధాకృష్ణుని ప్రణయ భావాన్ని మధురభక్తితో రంగరించి తెలిపినవే. మీరాబాయి, కబీరు వంటి భక్తులు కూడా ఈ మార్గాన్నే అనుసరించారు. ఇక క్షేత్రయ్య పదాలకు వస్తే, ఇవి సంగీతం సాహిత్యాన్నిగాని, సాహిత్యం సంగీతాన్నిగాని అధిగమించకుండా, పరస్పరం తోడ్పడుతూ పదరచన గానాభినయన రూపమై శ్రోతలను ఆకర్షిస్థాయి. అన్నమయ్యతో ప్రారంభమైన పదరచన సంగీత,సాహిత్య సమ్మేళనంలో, పదరచనాశిల్పంలో పరిణితి పొంది క్షేత్రయ్య పదాలతో ఉచ్ఛస్థాయికి చేరుకున్నాయి. తెలుగుతనాన్ని సంగీతంతో మేళవించి పదాలనందించిన క్షేత్రయ్య పదసంగీత పితామహుడు. పల్లవి: ఎంత చక్కని వాడే నా సామి వీడెంత చక్కని వాడే అనుపల్లవి: ఇంతి మువ్వ గోపాలుడు సంతతము నా మదికి సంతోషము చేసునే మొలక నవ్వుల వాడె ముద్దు మాటలవాడె తళుకారు చెక్కుటద్దముల వాడె తలిరాకు జిగి దెగడదగు మోవి గలవాడె తెలిదమ్మి రేకు కన్నుల నమరు వాడె చిరుత ప్రాయము వాడే చెలువొందు విదియ చం దురు గేరు నొసలచే మెరయు వాడే చెఱకు విల్తుని గన్న దొరవలె నున్నాడే మెరుగు చామన చాయ మే నమరు వాడే పొదలు కెందామరల పెంపొదవు పదముల వాడే కొదమ సింగపు నడుము కొమ రమరు వాడే మదకరి కరముల మరువు చేతుల వాడే సుదతి| మువ్వగోపాలుడెంత సొగసు గలవాడే శృంగార రస ప్రాధాన్యంగా రచించిన సుమారు 4,500 క్షేత్రయ్య పదాలలో చమత్కారం, వ్యంగ్యం, శబ్ధ సముచ్ఛయం ప్రత్యేకత. భావుకతతో నిండిన భావ చిత్రాలను క్షేత్రయ్య తన పదాలలో పలికించడానికి కారణం క్షేత్రయ్య తానే నాయికగా ఆ మువ్వగోపాలుని మధుర భక్తితో ఆరాధించటమే కావచ్చు. తెలుగు భాషలోని పలుకుబళ్లు, నుడికారాలు, సామెతలు క్షేత్రయ్య పదాలలో మనకు ప్రస్ఫుటంగా కన్పిస్తాయి. ‘అరటాకు ముల్లు సామ్యమైనందుకు’, ‘తోటకూర దొంగవలె తొలగిపోయే వాడవు’, ‘బావిలోని నీరు వెల్లువపోయీనటవె’, ‘చేత కాసులేదుకాని చేసైగలె చిందిమీనైమిట్టిపడెను’ వంటి జాతీయాలు, ఈనిన పులివంటి కోపమెందుపోయేనో, కలిమిలేములనగా కావెడికుండలు, తలవ్రాలెవరికి తప్పించ వశమే, మేకవన్నె పులులంటి చెలులు వంటి సామెతలనేకం అతని రచనలలో మనకు విరివిగా కన్పిస్తాయి. చదువుకున్నప్పటి కంటే పాడునప్పుడును, పాడునప్పటి కంటే అభినయించినప్పుడు క్షేత్రయ్య పదముల సౌందర్యమధికమగును. ‘సాహిత్య సంగీతాభినయ సర్యస్వములనదగిన యట్టి పదములను సహస్రములుగా సృజించి క్షేత్రయ్య పద వాఙ్మయ లక్ష్మికి చేకూర్చిన ప్రత్యగ్రశోభయింతింతనరానిదని’, డా. దివాకర్ల వేంకటావధానిగారు పేర్కోన్నారు. పల్లవి:   చాలు చాలు ఈ చిన్నెలతో నాదు సరసకు జేరకుర అను:    ఈ చిన్నెలు సాగవు నా వద్ద మువ్వగోపాల కన్నుల వీడెముతో కాటుక మోవితో వెన్నున కీల్జడ వేటుతోను కన్నియకెంపుల గాజుల నొక్కులతోను వన్నెకాడ నుదుటను నున్నలత్తుతోను నిదుర మబ్బుతోను నిండు బడలిక తోను ముద్దియ కలసిన ముదముతోను నిద్దంపు చెక్కిళ్ల నెలవంకలతోను వద్దురా పద్దులు వగకాడ నాతోను అలదాని కుచములు నలదిన జవ్వాది కల యురస్థలమును నంటి నన్నంటరాకు బలిమిచేసేదేల బాల మువ్వగోపాల అలనాడె గూడిన చెలిమి పదివేలు ఈ పదంలోని భావాన్ని ఏ చిత్రకారుడు చిత్రీకరించలేడు, ఏ శిల్పాచార్యుడు చెక్కలేడు. మనోహరమైన, మంజులమైన భావం నాయికా, నాయకుల శృంగార భావోద్వేగాలను ప్రకటిస్తాయి. సునిశితమైన బావ ప్రకటన క్షేత్రయ్య పదాల ప్రత్యేకత. ‘తలపువాని మీద నాయె, తల వాకిలి ఇల్లాయె,’ ‘ఇంతలో నీవీడకు రాకుంటే కన్నీరు కావేరికాలువ సుమీ,’ అంటే అల్పాక్షరాలతో అనంతార్ధాలను ప్రకటించటంలో క్షేత్రయ్య సాటి. పల్లవి:   ఏమి సేతునే? కొమ్మా ఓ యమ్మా అను:    ఏమి సేతునే? వెన్నెలకాకలకు ఎట్లోర్తునమ్మా నే కల కల రవముల చిలకల పలుగులు సొలపులు నామీద ఝలు ఝల్లుమనే అళులచే నళుకుచు సొలపుల వలచితి తెల తెల్లవారదే చిలుకలకొలికి నే మింట చందురు నన్నంటి గాయుగాక యొంటి నుంటే రాదు కంటికి నిదుర తుంట విల్తుడు నన్ను కంటగించి నాడు వింటివటే కలకంఠిరో నేడు అందమైన మా మువ్వగోపాలు డైన రంగేశు మందలించి వాని యిందు తోడితెచ్చి పొందుసేయగదవే చందన గంధి నే జయదేవుని మొదలు పెద్దన వరకు అనేక మంది కవులు స్త్రీ ప్రణయం, విరహం, వియోగం, కన్నీరు వర్ణించారు. కానీ పురుషుని విరహాన్ని, ప్రణయావేశాన్ని వర్ణించిన ఘనత మాత్రం క్షేత్రయ్యకే దక్కింది. ఏమి సేయుదు మోహ మెటువలెదీరును భామిని మణినియెవ్వరు తోడితెచ్చేరు వెలయనీరు ముఖార విదంబు లిఖియించి యలరు వాసనలు వ్రాయగ నేరనైతి కళలొల్కు నీమోవి గదసివ్రాసితిగాని నెలత తేనియలుంచ నేనేరనైతి కలికి సొగసైన నీ కనులు వ్రాసితిగాని బెళకు చూపులు వ్రాయు విత మెరుగనైతి గళమురేఖల తెలియగాను వ్రాసితిగాని చెలగుకోకిల వంటి పలుకు వ్రాయగనైతి తరుణిరో నాగ బంధమురీతి గలయుటలు గరిమవ్రాసితి గాని పరవశము చేత పరగమా మువ్వగోపాల రాయని తిరుగ రతులకు బిలుచు తెలివి వ్రాయగనైతి. తెలుగులో లోతైన భావలను పలికించే పదకేళికకు నిర్వచనాలు క్షేత్రయ్య పదాలు. రాగంతోపాటు సాహిత్య భావనలను వ్యక్తపర్చే క్షేత్రయ్య పదాల సోయగం, మాధుర్యం, మృదుత్వం, లాలిత్యం, గాంభీర్యం అటు సాహిత్యకారులను, నాట్యకోవిదులను, ఇటు సంగీతజ్ఞులను అలరించే దృశ్య కావ్యాలు. సౌమ్యశ్రీ రాళ్లభండి

ఆ రోజులలో ఒకానొక గురుకులంలో పైలుడే గురువుండేవాడు. అతని వద్ద అనేక మంది విద్యనభ్యసించేవారు. ఆనాటి ఆనవాయితీ ప్రకారం గురుకులంలో విద్యను అభ్యసించే వారందరూ ఆశ్రమంలోనే ఉండాలి. వారికి అన్న వస్త్రాలిచ్చి చదువు చెప్పించే భారం రాజు మీద ఉండేది. నిరంతరం గురు సన్నిధిలో ఆయనకు సేవచేస్తూ, విద్యార్ధులు వినయ విధేయతలతో విద్య నేర్చుకునేవారు. గురువు కూడా తండ్రి వలే విద్యార్థి అభిరుచిని గ్రహించి అందుకనుగుణంగా వారికి విద్యను నేర్పేవాడు. తమకు అనువైన గురువును ఎంచుకుని విద్యార్ధులు గురుకులాలలో అభ్యాసం చేసేవారు. అలాంటి గురుకులాల్లో పైలుని వద్ద ఉదంకుడనే శిష్యుడుండేవాడు. సాంప్రదాయం ప్రకారం విద్యాభ్యాసం పూర్తి చేసుకున్న ఉదంకుడు గురువు దగ్గర సెలవు తీసుకునే ముందు గురుదక్షిణ ఏమికాలో తెలపమని పైలుడుని కోరాడు. అప్పుడు పైలుడు చిరునవ్వుతో, ఆశీర్వదించి, ‘నాయనా, నీవంటి శిష్యుడు దొరకడం నా అదృష్టం. గురుదక్షిణ వలనదని,’ అన్నాడు. ‘ఆచార్యా, గురుదక్షిణ ఇవ్వకుండా వెళ్లడం న్యాయంకాదు. కనుక మీరు ఆజ్ఞాపించడని,’ ఉదంకుడు సవినయంగా కోరాడు. వాని పట్టుదల, ధర్మనిరతి చూసి సంతోషంతో, ‘నాయనా, ఇంతకాలంగా నువ్వు చేసిన సేవను మించిన గురుదక్షిణ లేదు. అయినా నువ్వు తప్పదంటున్నావు కనుక ఆశ్రమంలోకి వెళ్లి అమ్మగారు ఏం కోరుకుంటారో అడుగు,’ అన్నాడు పైలుడు. ఉదంకుడు గురువుగారి ఆజ్ఞ ప్రకారం ఆయన భార్యకు నమస్కరించి విషయాన్ని తెలిపాడు. అందుకు ఆమె ‘నాయనా, మీ గురువుగారి వద్ద సౌమ్యుడనే రాజు విద్య నేర్చుకున్నాడు. ఆ రాజుగారి భార్య ధరించే కుండలాలు నాకు తెచ్చిపెట్టు,’ అని కోరింది. ఉదంకుడు పరమానందంగా బయలుదేరుతుండగా ఆవిడ పిలిచి, ‘నాయనా, ఇంక నాలుగురోజులలో నేను ఒక వ్రతం చేస్తున్నాను. అప్పటికి ఆ కుండలాలు తీసుకురమ్మని’ పలికింది. ‘చిత్తం తల్లి,’ అని ఉదండకుడు బయలుదేరాడు. దారి మధ్యలో ఒక మహావృషభంపై ఒక మహాపురుషుడు ఎదురుపడి, ‘ఈ గోమయం భక్షించి వెళ్లు, నీకు శుభం కలుగుతుంది. సందేహించకు దీనిని మీ గురువుగారు కూడా స్వీకరించారని,’ అని చెప్పగా, ఉదంకుడు మారుమాట్లాడకుండా ఆ మహాపురుషుడు చెప్పినట్టు చేసి రాజభవనానికి చేరుకున్నాడు. మహారాజు ఉదంకుడుని చూసి చిరునవ్వుతో ఆహ్వానించి, ‘మీ రాకవల్ల మాజన్మధన్యమయ్యింది. ఏ పనిమీద వచ్చారో సెలవీయమని,’ కోరాడు. అంత ఆయనకు గురుపత్ని కోరికను విన్నవించాడు ఉదంకుడు. అంత ఆ మహారాజు సవినయంగా, ‘మహాత్మా, మీ కోరిక అవశ్యం నెరవేర్చవల్సిందే. మీరు అంతఃపురానికి వెళ్లి మహారాణిని అడగండి. ఆమె సంతోషంగా ఇస్తుంద,’ ని అన్నాడు. ఉదంకుడు వెంటనే అంతఃపురానికి వెళ్లి తిరిగివచ్చు, ‘మహారాజా, మాతో పరిహాసాలాడుతున్నారు. మహారాణి అంతఃపురంలో లేదని,’ అన్నాడు. రాజు: మహాత్మా, క్షమించాలి, అపవిత్రులకు నా భార్య కన్పించదు. మీరు అశుచిగా ఉన్నారని నేను అనలేనన్నాడు. ఉదంకుడు: గుర్తుకువచ్చింది. నేను వచ్చేదారిలో ఆ పొరపాటు జరిగింది. ప్రయాణాపు తొందరలో విస్మరించానని, తిరిగి శుచిగా అంతఃపురానికి వెళ్లి రాణిగారి ముందు వినయంగా నిలచి తన రాకకు కారణం తెలిపాడు. రాణి: ఉదంకుని కోరిక విని. ఇవిగో కుండలాలు. ఒక మాట. ఈ కుండలాలు దొంగిలించాలని చాలాకాలంగా తక్షకుడు వేచి ఉన్నాడు. జాగ్రత్తగా తీసుకువెళ్లండి. ఉదంకుడు వాటిని తీసుకుని వస్తుండగా, ఒక ముసలి బిచ్చగాడు అతనిని వెన్నంటి రాసాగాడు. ఇంతలో సాయంసంధ్య కావస్తుండటంతో, కుండలాలను ఒడ్డున పెట్టి నదిలో సంధ్యావందనం ముంగించికుని వచ్చేటప్పటికి ఆ బిచ్చగాడు కుండలాలు అపహరించాడు. ఉందకుండు చూస్తుండగానే ఆ బిచ్చగాడు పాము రూపం ధరించి బిలంలోకి దూరాడు. ఆ బిలాన్ని తవ్వడానికి ప్రయత్నిస్తుండగా, దేవేంద్రడు తన వజ్రాయుధంతో ఆ బిలాన్ని వెడల్పుగా చేశాడు. ఆ బిల్వం గుండా ఉందంకుడు నాగలోకం చేరి అనేక విధాల ప్రయత్నించినా తక్షకుని ఆచూకీ తెలియలేదు. అంతేకాకా, ఎదురుగా ఇద్దరు స్త్రీలు కూర్చుని తెలుపు, నలుపు దారాలతో వస్త్రాలను నేస్తూ కన్పించారు. నేత చక్రాన్ని ఆరుగురు తిప్పుతున్నారు. ఆ చక్రానికి పన్నెండు ఆకులున్నాయి. ఎదురుగా అశ్వంమీద ఒక దివ్యపురుషుడు కన్పించాడు. వారందరిని ఉదంకుడు ప్రార్థించగా, ఆ పురుషుడు వరం కోరుకోమనగా, నాగలోకమంతా తన వశంకావలని వరం కోరాడు. ‘అయితే ఈ గుర్రం చెవిలో గట్టిగా ఊదమన్నాడు,’ ఆ పురుషుడు. ఉదంకుడు అలాగే చేయగా, నాగలోకమంతో అగ్నిజ్వాలలు వ్యాపించాయి. మంటలకు తాళలేక తక్షకుడు కుండాలలను సమర్పించి శరణు కోరాడు. అప్పటికే ఆలస్యమవుతుండటంతో గురుపత్ని వ్రత సమయానికి చేరుకోవటం ఎలా అని ఉదంకుడు విచారిస్తుండగా, ఆ పురుషుడు తన అశ్వాన్నిచ్చి అదృశ్యమయ్యాడు. అభ్యంగాన స్నానం చేసి వ్రతం చేయడానికి సిద్ధంగా ఉన్న గురుపత్నికి ఉదంకుడు కుండలాలు అందించి, ఆమె ఆశీర్వాదం తీసుకుని గురువుగారి పాదాలకు నమస్కరించాడు. తన ప్రయాణ విశేషాలను గురువుగారికి విన్నవించి అంతరార్థం బోధించమని కోరాడు. అంత గురువుగారు, ‘నాయనా, నీకు ఎదురుపడిని పురుషుడు దేవేంద్రుడు. ఆ వృషభం ఐరావతం. నీవు భక్షించిన గోమయం అమృతం. అది గ్రహించనిచో నీవు నాగలోకంలో జీవించి ఉండేవాడివి కావు. నాగలోకంలోని స్త్రీలు ధాత -విధాతలు. నలుపు, తెలుపు దారాలు రాత్రింబవళ్లు. చక్రాన్ని తిప్పే ఆరుగురు ఋతువులు, పన్నెండాకులు మాసాలు. ఆ చక్రం సంత్సర రూపమయిన కాలచక్రం. అక్కడ కన్పించిన పురుషుడు దేవేంద్రుడు, అశ్వం అగ్రిహోత్రుడు. ఇంద్రుడు నాకు ఆప్తమిత్రుడు. నువ్వు నా శిష్యుడవని తెలిసిన దేవేంద్రుడు నీకు అపాయం కలగకుండా కాపాడాడు. నీ వలె వినయవిధేయతలతో గురుశుశ్రూష చేసిన విద్యార్ధులను దేవతలెప్పుడు కాపాడుతారు. ఇక నీవు స్వగృహానికి వెళ్లు. నీకు అంతా శుభంకలుగుగాకా,’ అని ఆశీర్వదించాడు. (ఇది ఆదిపర్వంలో కథ: గురు సేవ ప్రాశస్త్యాన్ని తెలిపే కథ) తేటగీతి

చందమామ! వినీల ఆకాశంలో ఎక్కడో ఉన్న చందమామను చూపి పిల్లలకు గోరుముద్దలు తిన్పించే తల్లులు నేడు కూడా మన ఆంధ్రదేశంలో ఉన్నారు. చల్లని జాబిలిని చూస్తూ గోరుముద్దలు తినని వారు మనలో ఎవరూ లేరంటే అతిశయోక్తి కాదేమో! అలాగే చదవడం నేర్చిన నాటినుండి ఒక్కసారైనా చందమామ బాలల పత్రికను చదవని వారూ ఉండరు. బాలల సాహిత్యంలో తనకంటూ ఒక ప్రత్యేక స్థానాన్ని ఆపాదించుకున్న ఏకైక పత్రిక చందమామ. హాన్నా, బార్బరా వారి టామ్ అండ్ జెర్రి కార్టూన్ ఏ విధంగానైతే వయోభేధం లేకుండా మనసుకు ఉల్లాసం కల్గిస్తుందో, చందమామ కూడా అంతే. పేదరాశి పెద్దమ్మ కథలు, బేతాళ కథలు, భట్టి విక్రమార్కుని కథలు, మన పురాణాలు, నీతి కథలు, నీతి శతకాలు నేటికీ మన ఆంధ్రనాట మిగులున్నాయి అంటే అందుకు ప్రధాన కారణం చందమామ పత్రికే. కంప్యూటర్లూ, సెల్‌ఫోన్లూ, ఐప్యాడ్‌లూ వంటి ఆధునిక సాంకేతిక, వినోద ఉపకరణాలు ఎన్ని ఉనికిలోకి వచ్చినా, తాతయ్య కబుర్లు, బామ్మ కథలు, బాబాయి కొంటె ప్రశ్నలు ఒక్క చందమామలోనే మనకు లభ్యమవుతాయి. 1947 జూలైలో తొలి సంచికతో మొదలైన కాలం నుండి ఈ ఆరు దశాబ్ధాలలో ఏ మాత్రం వన్నె తగ్గకుండా పిన్నలను, పెద్దలను అలరిస్తూ ఇలాంటి బాలల పత్రిక మరొకటి లేదు, రాదని అందరూ ముక్త కంఠంతో ఘోషించే పత్రిక చందమామ. పిల్లల, పెద్దల కాల్పనిక ప్రపంచాన్ని చందమామ కథలు ఉద్దీప్తం చేశాయి. నాగిరెడ్డి-చక్రపాణిగార్ల మహాసంకల్పం, కుటుంబరావు గారి అద్వితీయ -గాంధీ గారి-శైలి చందమామ కథలకు తిరుగులేని విజయాన్నందించింది. తెలుగు భాష, నుడికారం, జాతీయాలు, నానుడులు, సామెతలు వీటన్నింటిపై ప్రత్యేక శ్రద్ధ తీసుకుని భాషాపరంగా కూడా ప్రతీ తెలుగువాడు తప్పని సరిగా చదవాల్సిన పుస్తకంగా చందమామను మల్చటంలో ఎందరో మహానుభావులు కృషి చేశారు. ముఖ్యంగా కొడవటిగంటి కుటుంబరావుగారు 30ఏళ్లపాటు చందమామకు అనధికార సంపాదాకులుగా ఉండి పత్రికను తీర్చిదిద్దారు. ఆరోగ్యకరమైన బాలల సాహిత్యాన్ని అందించటంతోపాటు పిల్లలో ధైర్యసాహసాలు, నిజాయితీ, స్నేహశీలత, త్యాగబుద్ది, కార్యదక్షత వంటి మంచి బుద్ధులు పెంపొందించేందుకు చందమామ తోడ్పడుతోంది. అంతర్లీనంగా ప్రతి కథలోను, ఒక నీతి సూత్రం, సంభాషణల్లో తర్కం, మూఢనమ్మకాలను మూలాల్లోకి వెళ్ళి ప్రశ్నించటం వంటివి చందమామ చదువుతూ పెరిగిన పిల్లలకు దొరికిన పెన్నిధి. అరవైనాలుగు సంవత్సరాలుగా సాహితీ రంగలో తనకంటూ ఒక విశిష్టస్థాన్ని సంపాదించుకున్న చందమామ నేడు 12 భాషల్లో ప్రచురితమవుతోంది. తెలుగు, హిందీ, మరాఠీ, ఒరియా, కన్నడ, బెంగాలీ, తమిళం, మలయాళం, గుజరాతీ, అస్సామీస్, సంస్కృతం, సంతాలీ.. ఇలా 12 బాషలతోపాటు అదనంగా ఇంగ్లీషు చందమామ, జూనియర్ చందమామ -తొమ్మిదేళ్ల వయసు లోపు పిల్లలకు ఇంగ్లీషులో ప్రచురితమవుతున్నాయి. ఒక పత్రిక 12 భాషలలో తొలి పేజీ నుంచి చివరి పేజీ వరకు ఒకే ఫార్మాట్‌లో రూపొందుతున్న చరిత్ర నాకు తెలిసి ప్రపంచంలో ఒక్క ‘చందమామ’కు మాత్రమే దక్కిందనుకుంటాను. ఇన్నాళ్లుగా, ఇన్నేళ్లుగా తెలుగువారిని అలరిస్తున్న చందమామ ప్రథమ సంచికలోని ‘పొట్టి పిచిక కథ’ ఇక్కడ మీకోసం. ఈ కథను రాసిన శ్రీ అవసరాల రామకృష్ణగారు ఇటీవలే నవంబరు, 2011న మరణించారు. 64వ వార్షిక సందర్భంగా జూలై 2011 సంచికలో తొలి చందమామ కథకులు రామకృష్ణగారి తొలికథతోపాటు మరో మూడింటిని జతచేసి చందమామ ప్రచురించి, ఆయన పట్ల తమ గౌరవాన్ని చాటుకుంది. ‘పొట్టి పిచిక కథ’ అనగా అనగా ఒక ఊళ్లో కుంచమంత బ్రాహ్మడు ఉండేవాడు. అతను ఎంతో కష్టపడి కంచమంత జొన్నచేను వేసుకున్నాడు. అది అట్లా అట్లా పెరిగి కంకులు వేయటం మొదలు పెట్టేవరకు రెండు భమిడిలేళ్లూ, రెండు వెండి లేళ్లూ వచ్చి రాత్రిళ్లు తినివేయటం మొదలు పెట్టినై. అవి తినిపోగా ఒకటీ అరా కంకి మిగిలితే మన పొట్టిపిచిక వచ్చి పగలు తినివేస్తూ ఉండేది. ఒకనాడు బ్రాహ్మడు పొలం వచ్చి చూసుకునే వరకు చేనంతా ఈటుపోయి ఉంది. ఒకటీ అరా అక్కడక్కడ మిగిలిన కంకులు పిచ్చిక తింటూ ఉంది. పాపం బ్రాహ్మడికి ఏడుపు వచ్చింది. కోపం వచ్చింది. ఈ పిచ్చిక పని పట్టాలి అనుకుని బోయవాడి దగ్గరికి పోయి వల అడిగి తెచ్చి ఉచ్చు లేశాడు. పాపం పొట్టిపిచ్చిక అది కానకుండా వచ్చి ఉచ్చుల్లో చిక్కుకుంది. ఇంకేం, బ్రాహ్మడు ఎగిరిగంతేసి దాన్ని చంకలో పెట్టకుని ఇంటికి బయలుదేరాడు. ఇక మన పిచ్చిక ఊరుకుంటుందా? చంకలో కూచునే పాట ఎత్తకుంది! కుంచమంత బ్రాహ్మడికి గూ, గూ, గూ! కంచమంత జొన్నచేను గూ, గూ, గూ! రెండు భమిడిలేళ్లు గూ, గూ, గూ! రెండు వెండిలేళ్లు గూ, గూ, గూ! చేనుకాస్త మేశాయి గూ, గూ, గూ! నేను కూడా తినబోతే గూ, గూ, గూ! పొట్టివాడొచ్చాడు గూ, గూ, గూ! పొంచిపొంచి చూశాడు గూ, గూ, గూ! నన్ను పట్టుకున్నాడు గూ, గూ, గూ! ఈ పాట వినేవరకు బ్రాహ్మడికి కోపం వచ్చింది. చంక బాగా బిగించాడు. ఊహూ, మన పిచ్చిక నోరు ముయ్యలేదు. మన బ్రాహ్మడు ఏం చేస్తాడూ? ఊళ్లోకిపోతే దీనిపాటవిని అంతా నవ్వుతారు! అందుకని ఊరిబయట ఉన్న శెట్టిగారి అరుగుమీద కూచున్నాడు. మన పిచ్చిక నోరుమూస్తేగా! పాడుతూనే ఉంది. కుంచమంత బ్రాహ్మడికి గూ, గూ, గూ! కంచమంత జొన్నచేసు గూ, గూ, గూ! అని. దీనిపాటవిని శెట్టి బయటకి వచ్చి “ఏమండి శాస్త్రుల్లుగారు మీ జొన్నచేనెండతండీ?” అన్నాడు. బ్రాహ్మడు దోసిట చూపి “ఇంత!” అన్నాడు. “ఇంతేనా?” అన్నాడు శెట్టి. “కాదు!” అని బ్రాహ్మడు రెండు అరచేతులు కాస్త ఎడంగా తీసి “ఇంత!” అన్నాడు. “ఓసి ఇంతేనా!” అన్నాడు శెట్టి. అప్పుడు బ్రాహ్మడికి కోపం వచ్చి రెండు చేతులూ బారచాపి “ఇంత!” అన్నాడు. ఇంకేం చేయి తీసేవరకు మన పిచ్చిక తుర్రున పారిపోయి చెట్టుమీద కూచుని “కుంచమంత బ్రాహ్మడికి గూ, గూ, గూ! కంచమంత జొన్నచేసు గూ, గూ, గూ!” అని పాడటం మొదలుపెట్టింది. బ్రాహ్మడు బాగా మోసపోయానే అని తన్ను తిట్టుకుంటూ ఇంటికి వెళ్లాడు. తేటగీతి

భాషా సంపర్కము కీడెంత చేసిందన్న విషయాన్ని పక్కన పెడితే, కవులను, భావుకలను విశేషంగా ప్రభావితం చేసిందనటంలో సందేహంలేదు. ఆంగ్ల సంపర్కంతో ఆంధ్ర సారస్వతం కూడా కొంతపుంతలు తొక్కాలని భావించి రచనలు చేసినవారిలో తాపీ ధర్మారావుగారు ప్రముఖలు. ఇంగ్లీషులో ఉన్న అనేక వాఙ్మయశాఖలు మన భాషలో కనపడవు. కాబట్టి మన రచనలలను కొత్త పుంతలు తిప్పాలని ఆయన అనేక ప్రయోగాలు చేశారు. వాటిలో ‘‘ఎలిజీ’’ రచన ఒకటి. ఇంగ్లీషులో ప్రఖ్యాతిగాంచిన ఎలిజీ రచనలు చేసినవారు గ్రే, మిల్టన్, ఆర్నాల్డ్, డెనిసన్ కవులు. ఎలిజీ ప్రాచీన గ్రీకు భాషనుంచి పుట్టింది. ఇది విషాద పద్యం. ఎవరైనా మరణించినప్పుడు ముఖ్యంగా వారి స్మృత్యార్ధం ఈ పద్యాలను రచిస్తుంటారు. ఇందులో ముఖ్యంగా మూడు భాగాలుంటాయి. మొదట కవి తన బాధను వెల్లడిస్తాడు. తర్వాత పోయిన వ్యక్తిని కీర్తిస్తాడు. చివరగా దుఃఖాన్ని వీడి తనని తాను సమాధాన పరుచుకుంటాడు. ఇటువంటి రచనలు మన భాషలో అరుదు అనడంకంటే లేవని చెప్పవచ్చు. తాపీ ధర్మారావుగారు ఎలిజీని మన భాషలో ఏమనాలో తెలియక ‘కారుణ్యము’ అని నామకరణం చేసి నల్లిపై కారుణ్యం అనే కారుణ్యాన్ని రచించి అకాలంలో బొంబాయి నుంచి వెలువడుతున్న ఆంధ్రపత్రికలో ప్రకటించారు. ఈ కారుణ్యములోని విషయం ఎంతో సునిశితమైనది, సూక్ష్మమైనది. ధర్మారావుగారు మంచంమీద పడుకొని ఏదో రాయలని ప్రయత్నిస్తుంటే, దానికి విఘ్నం కల్గిస్తున్న నల్లిపై విపరీతమైన కోపంతో దానిని వేటాడిపట్టి, ఎండలో బాగా కాలిన గచ్చుపై వేసి అది మాడి చస్తే వైరాగ్యం కల్గి, గోల్డు స్మిత్ ‘‘పిచ్చి కుక్క చావుమీద’’ కారుణ్యాన్ని ప్రదర్శించిన విధాంగా ఙ్ఞప్తికి వచ్చి. నల్లిమీద కారాణ్యాన్ని రాసి దాని జన్మను కృతార్ధపర్చారు. అది ఏవిధంగానంటే – నల్లిరొ! నిన్ను జేకొని ఘ నంబగు నా తపమందు వైచి, నీ వల్లల నాడుచుండ, దర హాసము చేయుచు జూచుచుండు నీ కల్లరివాని దూఱవు; ము ఖంబున గోపము జూప; వెంతయో చల్లగ నోర్చి; తౌర! ఘన సౌఖ్యము నాకమునందు గాంచవే ? ఎండ కన్నెఱుగక యేవేళ బ్రాసాద వీధుల జరియించు విధము యిద్ది ? మెత్తని పాన్పుల మెలగుచుండెడు నట్టి దేహమా యిటులయ్యె తీవ్రవదన ? పలు భోజ్యముల సోలు వారియందలి మేలు నారగించెడి జీవమా సువర్ణ ? నానాటికిని లలనామణు లెల్లెడ నుష్ణోదకంబుల నోలలాడ జేయుచుండుదురా నిన్ని చిన్ని జీవ అనుచు గన్నులు గ్రమ్మెడి యశ్రు లిన్ని కుఱియనీకుండ బోయెడి క్రూరు డెవడు ? మాన్యసుఖవాసి, పోతివా మమ్ముబాసి! నీకతంబున గదా లోకాన బాలురు నిశలందు జదువుచు నిద్రబోరు; నీ కతంబునకదా నిండు జవ్వనులెప్డు జెలువులతో గూడి మెలగుచుంద్రు; నీ కతంబున గదా నిరతమ్ము వృద్ధులు హరినామ సంస్మృతి నలియుంద్రు; నీ కతంబున గతా నిలయాల కపుడప్డు సంస్కార ధూపముల్ జరుగుచుండు; తగ ‘‘బరోకపకార్ధ మిదం శరీర’’ మనుట నీ కతంబునగదా మానుట ధాత్రి; అట్టి నిన్నెంచ జాలక, యల్పబుద్ధి బాప మొడిగట్టుకొని చంప బాడి యగుదె ? చంపినవాని కేమి ఘన సంపద కల్గెనో, కీర్తి హెచ్చెనో; సొంపగు భక్ష్యముల్ రుచుల జూడ విచిత్రములైన పాకముల్ పెంపును బొందెనో; యకట! పెల్లగు నా నరకంపు కంపుగా కింపులు గల్గునా ? మతి వి హీనున కెందును మేలు కూడునా ? ఎంత విషాద మందితివో; యెవ్వరి నేమని చీరితో కదే! వంతను మాను; మీ పగ న వారిత రీతిని దీర్ప నీదు సత్, సంతతి లేదె ? నన్ను రభ సంబున బట్టదె ? నిద్ర దోలదే ? చెంతను జేరి జీవన మి సీ యన గుట్టదె ? నెత్రు ద్రావదే ? తేటగీతి

గురజాడ వారి కలం నుండి నేలరాలిన చుక్కే మధురవాణి. వృత్తిపరంగా వేశ్య అయినప్పటికి ఉన్నతమైన వ్యక్తిత్వంతో, కొంటెతనంతో, మాటకారితనంతో, జాణతనంతో నాటి, నేటి సమాజంలో మంచికి, చెడుకి మధ్య ఆనకట్టుగా నిలిచే అందాల భరిణే. కాదు, కాదు విచక్షణతో వ్యవహరించే ధీర వనిత. మంచివాళ్ల పట్ల మంచిగానూ, చెడ్డవాళ్లపట్ల చెడ్డగానూ ఉండమన్న తల్లి బోధనను అక్షరాలా అమలు పరస్తూ, ఎదుటి మనిషిని అంచనా వేసి లోకజ్ఞానంతో వ్యవహరించే కొంటె కొణంగి. ‘దేశమంటే మట్టికాదోయ్, దేశమంటే మనుష్యులోయ్’ అన్న గురజాడ వారి దృక్ఫదానికి నిలువుటద్దం మధురవాణి. ‘వేశ్యజాతి చెడ్డది కావచ్చు గాని ... చెడ్డలో మంచి ఉండకూడదా’ అని సమాజంలోని ద్వంద్వనీతిని ఎత్తిచూపిన ధీశాలి. నిడివి మీద బంగారాన్ని, యిత్తడినీ లోకం యేర్చేస్తుందని చెపుతూనే, ‘మంచి ఎక్కడున్నా, గ్రాహ్యం కాదా’ మంచి చెడ్డలు యెంచే వారెవరని నిగ్గతీసీన వనిత. నాటి సనాతన స్త్రీ నుంచి నేటి ఆధునిక మహిళ వరకు ప్రతి ఒక్కరు అలవర్చుకోవల్సిన ఆత్మవిశ్వాసానికి, స్వావలంబనకు ప్రతీకగా నిల్చే మృదుస్వభావి మధురవాణి. పేరుకు తగ్గట్టుగానే మృదువైన సంభాషణలతో, నిశ్చలమైన ఆలోచనలతో సమాజాన్ని నిశితంగా పరిశీలించి బేరీజు వేయడమే కాదు, అవసరమైతే ‘యిటుపైన ఊర కుక్కలను, సీమ కుక్కలను దూరంగా ఉంచడానికి ఆలోచిస్తున్నా’ని స్వప్రయోజనాపరులనుద్దేశించి ఘాటుగా కుండబద్దలు కొట్టినట్టు జవాబునూ ఇవ్వగలదు. మధురవాణి మాట కటువుగా అన్పించినా, తరచి చూస్తే ఒక స్త్రీలో ఉండే సౌకుమార్యం ఆమెలోనూ మనకు కన్పిస్తుంది. వృత్తి వల్ల వేశ్య గనుక చేయాల్సిన చోట ద్రవ్యాకర్షణ చేస్తుందేమో కానీ, ఆమెలో దయాదాక్షిణ్యాలు సున్నా అనుకుంటే పొరపాటే. స్త్రీ జనోద్దరణను గురజాడ వారు ఆమెతో ఆరంభించలేదు, ఆమెతో మొదలు పెట్టించారంటే సబబుగా ఉంటుంది . ఆమెలోని సమయస్ఫూర్తి, వాక్ చాతుర్యం మనకు అడుగడుగునా ముచ్చట కల్గిస్తూనే చురకలు అంటిస్తాయి. ‘తాను చేస్తే లౌక్యం, మరొకరు చేస్తే మోసం అనరాదా ? అబద్దానికి అర్ధం ఏమిటి ? తనకి రొట్టా, ఒహడికి ముక్కా అని మనుష్యులోని సంకుచితత్వాన్ని ఎత్తి చూపిస్తూనే, పరువైన మగవాళ్లున్నప్పుడు పరువైన ఆడవారెందుకుండరని మగవారి మనోభావాలను తూర్పారబట్టడం ఆమెకే సాధ్యం. సంబాషణాలో హాస్యాన్ని రంగరించి చురకత్తుల్లా ఉపయోగించటం ఆమెకే చెల్లింది. ‘ఈ కన్నె పిల్ల నోరు కొంచెం చుట్టవాసన కొడుతూ ఉంది,’అనడంలోనే చూపితే చాలు అందుకు పోయే చురుకుదనం మధురవాణి సొంతమని అర్థమవుతుంది. విద్వాంసుల ఇచ్చకాలకు మైమరచి, మెరమెచ్చు మాటలకి పొంగిపోకుండా, ప్రతికూల వాతావరణాన్ని కూడా అనుకూలంగా మార్చుకుని కార్యాన్ని సాధించగల వ్యూహాపరురాలు. వెరసి నాటకరచయితనే సమ్మోహితుణ్ణి చేసే అమాయకత్వం, చమత్కారం, అజ్ఞానం, మొరటుతనం, పెంకెతనం, సౌజన్యం, పరోపకారబుద్ధి మెండుగా గల వేకువజామున మెరిసే వేగుచుక్క మధురవాణి. సౌమ్యశ్రీ రాళ్లభండి

జీవితం - పాటంత సరళంగా, పరిమళమంత స్వచ్ఛంగా, జనపదమంత నిరాడంబరంగా, యౌవనోత్సాహమంత కాంతితో – సాగాలని ఆశించేవారు మల్లాది రామకృష్ణ శాస్త్రిగారు. పచ్చని చేలమీద పైడగాలిలా ఊగిసలాడే ఆయన మనస్సు అందుకే నిత్యనూతనత్వాన్ని కోరుకునేది. జీవన వాస్తవాలను, కులమతాలకు అతీతంగా, మానవ హృదయ స్పందనకు దగ్గరగా ఆయన రూపుదిద్దే కథలు అందుకే దృశ్యకావ్యాలుగా నిలిచాయి. అందుకే ఆయనది వ్రాసే శైలి కాదు. చెప్పేశైలి. మల్లాది వారి కథల్లో కులానికి కాక, గుణానికి ప్రాథాన్యత కన్పిస్తుంది. ఆయన కథలో మనకు రామాంజయ్య, కోమటి సుబ్బయ్య, దూదేకుల సాయిబు ఇస్మాయిల్, దేవదాసి రత్తమ్మ, గొల్ల సింగన్న, వేశ్య కృష్ణాజీ ఇలా అనేక సామాజిక స్పృహ కలిగిన పాత్రలు దర్శనమిస్తాయి. కొంటెతనం, రసికత, పారవశ్యం అనే జీవలక్షణాల కూడికల, తీసివేతల, వెలుగునీడలే ఆయన కథలకు ఇతివృత్తాలని ఇంద్రగంటి శ్రీకాంతశర్మగారు అంటారు. మల్లాదివారి కలం నుండి వెలువడ్డ వందలాది కథలు అల్లోనేరుడు, రంగవల్లి, మునిగోరింట, రసమంజరి, మత్తకోకిల, కాముని పున్నమి, చెంగల్వ, చిత్రశాల మరియు సర్వమేళ ఇలా 12 సంపుటాలుగా వెలువడ్డాయి. శృంగారం, వెటకారం, ఆవేదన, భక్తి, చారిత్రాత్మక సత్యాలు, ఊహాగానాల అభూతకల్పనలు ఆయన కథల్లో దోబూచులాడుతాయి. దాదాపు 50 భాషల్లో ప్రావీణ్యం గల మల్లాది వారు రాసిన డుమువులు అనే కథ 14 భారతీయ భాషల్లోకి అనువదించబడింది. వచన రచనకు మేస్త్రీ అయిన రామకృష్ణశాస్త్రి గారు రాసిన ‘‘అల్లో నేరేడు’’ కథ 1953లో తెలుగు స్వతంత్ర పత్రికలో వెలువడింది. ఈ కథను చదివి శాస్త్రిగారు అచ్చ తెలుగు నుడికారానికి, అసలైన ఆంధ్ర పదానికి జీవం పోసిన తీరును ఆశ్వాదించండి. ఎబ్బే! ఇప్పటి పట్నం మునుపటి పల్లెకాదు. మునుపటి పల్లె ఆనవాలే ఇప్పుడు లేదు. పాడూరు లేదు – కూలిపోయి పునాదులు మిగిలిని గుళ్లు లేవు, గోపురాలు లేవు! ఎంతలోతు తవ్వినా నిధులు లేవు, నిక్షేపాలు లేవు! ఆ పరగాణా హాల్ మొత్తంమీద, అప్పుడు రాలిన గింజన్నా మొక్కమొలవలేదు. అప్పటికి మొలిచిన మొక్కన్నా మానుకట్టలేదు. ఆనాటికి నిలచిన మానన్నా, ఒక బోదన్నా, సత్యానికి నిలువలేదు. సంజెదీపం వేళకు కళగావున్న పల్లె, మళ్లీ చుక్కపొడిచే వేళకల్లా, ఒక్క మొయిని సురేసుకుని పోయినట్టుపోయింది. ఏమైపోయిందటారు? ఎన్నకన్నెరుగని ఆడకూతురు అయినవారింట పుట్టి అబ్బనాకారంగా పెరిగి, ఆ ఇంట అడుగు పసుపు పారాణితో, పాపిటబొట్టుతో, చెంపన చుక్కతో, సిరులబ్బే చూపుతో ఈ ఇంట పెట్టిన ఆడకూతురు చేయరాని పాపం చేయకపోయినా, మోయరాని నింద మోసింది. అయ్యో పాపం! అన్నవారు లేకపోయిరి. కుయ్యో అన్నా గోడు ఆలకించేవారు కరువైపోయిరి. ఆ బిడ్డ ఎంత హడలిందని! ఆ తల్లి బ్రతుకు ఒక్క చిటికెలో చీకటిగుయ్యారమై పోగా ఎంత కుమిలిందని? ఒక్క కన్ను మూసింది. ఒక్క కన్ను తెరచింది. ఎందుకు యిచ్చావమ్మా ఈ పుట్టుక? అంటూ కన్నతల్లిమీద గావురుమంది. కానరాని తల్లికి మొక్కుతూ గావురుమంది. తెరిచిన కన్ను నిప్పులు చెరిగింది. మూసినకన్ను ఒక్క ముత్తెం విడిచింది. ఆ రవంత ముత్తెం సముద్రమంతయింది. సముద్రం – సముద్రం ఏడు సముద్రాలంత అయింది. ఏడు సముద్రాలు ఏక ఉప్పెనైంది. ఉప్పెనొచ్చి ఊరు ముంచెత్తింది; పోటొచ్చి పల్లెపల్లే నేలమట్ట చేసింది. ఆటొచ్చి, ఆ చీపరపాపర అంతా తుడిచి పెట్టింది. తుడిచిపెట్టినంత మేరా – వానదేవుడొచ్చి, కల్లాపి జల్లాడు. గాలిదేవుడొచ్చి తడి ఆరబెట్టాడు. సూర్యభగవాన్లు అప్పుడు తెరపిచూసుకుని వచ్చి, భూమ్మీద ముగ్గులల్లే నెరియవిచ్చాడు. అంతే, ఆ పొద్దు మొదలాయె ఆ గడ్డ ప్రాణాడదు, ఆ నింగి మీద పిట్టాడదు. సరేనయ్యా – మరి ఆ ఆడకూతురు కొచ్చిన నిందేమిటంటారు! ఆడకూతురికి రారాని నింద! అయిన యిల్లాలికి కలలో అన్నా రాకూడని నింద! కట్టుకున్న మారాజే తప్పు బట్టేనే – ఆ తల్లిని అంతమాటంటే పాపమన్నా తలచకపోయెనే – ఒట్టూ సత్యాలు నమ్మక పోయెనే – ఇంకేంజెయ్య నా తల్లి? ఇంకెవరితో మొరబెట్టుకోను ఆ అమ్మ! సీతమ్మకంటే సీతమ్మవారేనయ్యా! ఆ అయ్య రాముడంటివాడేనయ్యా! అయితేనేం, మూడు పువ్వులూ ఆరుకాయలూ కావల్సిన బతుకు మూణ్ణాళ్ళ ముచ్చట అయింది; ఆ కాపురం ఆరిపోయే దీపమల్లే ఒక్కసారి భగ్గమంది. సీతమ్మ సిరిగల యింటపుట్టింది. సంపదున్న యింటి నుంచి వచ్చింది! ఆ బిడ్డ తెచ్చిన సారె పల్లెఅంతా ముమ్మారు పంచిపెట్టినా, ఎక్కీదక్కీ మిగిలింది. రామయ్య కుటుంబం అంటారా, పరగణాకంతా మోతుబరీ అనుకోండి; వారికి ఏంతక్కువ? గీతొక్కటే తక్కువ; బ్రహ్మరాసిన రాతొక్కటే తక్కువ! సీతమ్మ అల్లా వైభోగంగా సార్లెతో – చీర్లతో తర్లివచ్చింది; వెంటను, పట్టెమంచం వచ్చింది, పానుపొచ్చింది; రంగరంగ వైభోగాలొచ్చినాయి. తూర్పు వైపు గదిలో పానుపేశారు; పడమటింట బంతులు బరి, విందులు చేసుకుంటున్నారు. వచ్చిన చుట్టాలందరూ, జాజబంతులు ఆడుకుంటున్నారు. మేజువాణీలు చేయించుకున్నారు. తెల్లవారుజాముకి ఎక్కడవారక్కడ అలసిపోయినారు; చోటుచూసుకు సొమ్మసిల్లి పోయినారు. సీతమ్మ అంతదాకా మేలుకుండలా! ఆ విద్దేలు ఆ చోద్దాలూ ఆ తల్లికి నచ్చలా! వచ్చే ఆవులింతను చిటికేసి ఆవులించింది. అక్కడ నుంచి బద్ధకంగా లేచిపోయింది. బద్ధకంగా పోయిపోయి ఆ నిద్దుమత్తులో, అల్లాగే పక్కమీద చోటుచూసుకుని వాలిపోయింది. వాలి పళాన నిద్దురపోయింది. ఏ మూలనో కునుకుతీసిన రామయ్యకు కోడికూత వేళకు ఎవరో వెన్ను చరిచినట్టు మెళుకువ వచ్చింది. తానున్న వెంపు చూసుకున్నాడు, తన వెంపు చూసుకున్నాడు. ఒక్క ఒళ్లు విరుపులో, పట్టిమంచం యాదకొచ్చింది. పండంటిపిల్లది యాదకొచ్చింది. లేచి నడింవాకలికొచ్చాడు. చుక్కల మీదకి చూశాడు. ఇంకా జాముప్రొద్దుందిగదా అనుకున్నాడు. ఉసూరుమన్న ప్రాణికి ఉత్సాహం వచ్చింది. ఒంటికి వేడొచ్చింది, చెంపకు ఒరచూపొచ్చింది. చివాలన్నపోయినాడయ్యా, పానుపు వేసిన గదిలోకి. సీతమ్మ పొస్తకమల్లే ఒత్తిలి పడుకుంది, మాంచి నిద్దర్లోవుంది. అట్టె పరకాయించాడు. అడుగులో అడుగువేసుకుంటూ చెంపమీద చిటికెశాడు. చిటికేసినంత చిరునవ్వు నవ్వాడు. అంతే ప్రాపతం ఆ యింటికి. చిటికెలోనే మేలుకొంది సీతమ్మ తల్లి. చిరునవ్వుకు నాగసొరంవిన్న ఆడత్రాచైంది. పంచప్రాణాల్తోనూ మిడిసిపడి ఆ మెడ కావిటేసుకుంది. ఏమో కులికింది. ఏమో గునిగింది. ముచ్చటాడేపాణెం నేరని చిన్నది మూగపోయింది. అయితేనేం గడియలతరబడి వేగిన వేగూ – సోగిన సోగూ, కనుపాప విప్పిచెప్పింది. చెప్పిందయ్యా చిన్నదాని కనుపాప. ఆకళింపయిందయ్యా చినవాడికి చిలకముక్కుకు దొండపండందినట్టు, జీరుగోరికి చివురాకు అందినట్టు సుఖపడేవాడే! సుఖపెట్టేవాడే – కాని, చిన్నది ఆ నోము నోచలేదు. చినవాడికి ఆ అదృష్టం పట్టలేదు. తొలిముచ్చటకు కలకట్టుగా, సొక్కి సోలుతూన్న చిన్నది – అటువాలేదల్లా చటుక్కుమని ఇటుకేసి బెదరి, త్రుళ్ళిపడి కెవ్వున కేకవేసింది. ఆ వేసిన కేకకు ముసుగుదన్ని ఒళ్ళు తెలియని నిద్దర్లో ఉన్న ప్రాణి చింబోతల్లే ఎగిరి గెంతేసింది. ఆ చింబోతు, చింబోతంటారా కాదుకాదు, రామయ్యతమ్ముడు కామయ్య. బంగారువంటి మనిషి, బంగావంటి మనసు – భయమూభక్తీ ఉన్న పడుచువాడు. కెవ్వుమన్న కేకకు మెళుకవచ్చింది. అన్నను చూశాడు వదిన్ని చూశాడు. తానున్న పానుపు చూచాడు. అయ్యో రామా అని అంగలార్చి అన్న పాదాలమీద పడిపోయినాడు. ఆవురుమన్నాడు. ఎంత తప్పు-తప్పని వాపోయి, తల నేలనేసి కొట్టుకున్నాడు. ఆఖరికి...అన్నా! అన్నాడు: ‘‘వదినె మనింటికొచ్చిన పండగలో ఒళ్లుమరిచిపోయినా, అటునుంచి వస్తున్నా, అగరొత్తుగుప్ మన్నాయి. ఆగిపోయినా, గుమ్మం వారకొచ్చి తొంగిచూసినా, గుమాగుమా అత్తరు దీపం వెలుగుతూంది. కన్నెదర పాలమీగడల్లే పానుపు అగుపించింది. తడిమి చూసినా – తబ్బిబ్బెపోయినా, నడుం అదేవాలింది. ఒళ్లు ఆదమరిచింది, మగత మగతగానేపట్టు కుచ్చులాంటి శాలవా పైకి లాక్కున్నా, ఒక్క కునుకు తీసి వేద్దమనుకున్నా – మరి ఒళ్ళు తెలియలా! నా మనవి. ఇంతేనన్నా!’’ కామయ్యతల చెళ్ళున తన్నాడు రామయ్య తండ్రి ఒళ్ళు తెలియని ఉగ్రంతో! మెడనరాలు ఫెటఫెట మెటికలు విరిగినాయ్! అంత తాపుతిని, కామయ్య గుక్కతిప్పుకొన్నాడు. ‘‘పర్వతంలాగా పడుంటివే. కానరాలేదా తల్లీ!’’ అన్నాడు. వెక్కి వెక్కి వచ్చే దుఃఖం ఆపుకుంటూ, ‘‘నాదైవం అనుకుంటినయ్యా! అలికిడైతే మెలుకవ వచ్చునని పట్టినిల కరుచుకుని పండుకున్నానయ్యా!’’ అన్నది సీతమ్మ. ‘‘విన్నావుగందా అన్నా’’ అన్నాడు లేనిసత్తువ తెచ్చుకుంటూ కామయ్య. అనడమేమిటి, మళ్లీ అన్న రామయ్య మరో తన్నుతన్నడమేమిటి! తన్నిన తన్నుకు, మెడనరాలు మరిన్ని మెటికలు విరిగినయ్ గుండెలు, నాభిదగ్గరకి నుంగిపోయినాయి. పడగ విప్పిన తాచైనాడు కామయ్య. నిదురలేచిన సింహమైనాడు కామయ్య. ఏనుగంత సత్తువచ్చింది. పట్టిన గుప్పిటిపట్టు విదిలించుకున్నాడు. తూలే కాలు దుయ్యపట్టుకున్నాడు. చీమైపోయి, దోమైపోయి, అంటున్నాడు గందా! ‘‘అన్నా! నామనవి ఆలకించవయ్యా!’’ అన్న – రామయ్య ఏమాటా చెప్పడే – కాళ్ళ వేళ్ళా బడి బతిమాలుకుంటొన్న తమ్ముణ్ణి కన్నెత్తి చూడడే! పోయిపోయి ఏటి ఒడ్డున కూచున్నాడు. పైన గొడుగల్లే మబ్బుంది. సిగలో పువ్వల్లే సూర్యుడున్నాడు. వింజామరల్లె గరుడపక్షి ఆడుతూంది. అడుగులో అడుగేసుకుంటూ కామయ్యొచ్చాడు; అల్లంతదూరాన సీతమ్మొచ్చింది. వచ్చి వచ్చి – మానేసుకుపోయినారు. నోటమాటరాక – పలుకరించలేక – జామైంది, గడియైంది రామయ్య కదిలాడు. ఒక్క ఉరు కురికాడు. తమ్ముణ్ణి పట్టుకుని గాను గాడేశాడు. జామపండల్లే విచ్చిన గడ్డంచేత బుచ్చుకుని, కామయ్య నొష్టతో అన్నకు మొక్కాడు. ‘‘ఒంటి ఊపిరినవుంది ఈ పుటుక! – ఒక్క ప్రాణమూ పుచ్చుకో అన్నా! ఉడుకుమీదున్నావ్! ఉగ్రాలమీదున్నావ్ – ఈ పళాన నన్ను తెగెయ్యకపోతే నువ్వు బతికేట్టులేవు’’ అని బతిమాలాడాడయ్యా!- ‘‘ఒంటి పాన్పుమీదుంటిరే – పిల్ల మనసేయలా’’ ‘‘రామరామ!’’ ‘‘చెయి మీదికిపోలా?’’ ‘‘చెయలేని పున్నెం తవ్వి తల కెత్తుకున్నాడు బిడ్డ-తర్లొచ్చి – పక్కను పండుకుంది. అది అన్నెం అంటావా?’’ ‘‘వదిన్ను కంట జూడ లలా!’’ ‘‘ఒక్కరెప్ప –’’ ‘‘వల్లమాలిన చక్కంది; ఒక్క రెప్పలోనే మనసు గుంజుకు నుంటుంది! నీవు ఓ రెప్పను చూశావు! నేను వెయి పుటకలకని మనసిచ్చాను – నిన్ను చీల్చినా మచ్చపోతుందా?’’ పసిపిల్లడల్లె బావురుమన్నాడు రామయ్య! అంతతో తమ్ముడు ఉగ్రుడైనాడు. ‘‘తల్లివయ్యేభాగ్యం తాళికట్టి తెచ్చుకున్నవాడు దక్కనీయలా! పోనీలే అమ్మ. కన్నవారు పేరుపెట్టుకున్నందుకు, ఆ తల్లి కష్టాలే నీకు వచ్చినాయా! మల్లెపూవల్లె మా యింటి కొచ్చావ్. సిగలో ముడుచుకోడం నేరకపాయె. కళ్ళనద్దుకుంటున్నా తల్లీ. మా తప్పులు కాయద్దు – మా వంగసం నిలపద్దు. శిక్షించక జాలిదలిచావో వేయిపుటకలు పుట్టి వెంటాడుతా – ఒక్క బిగివిని యీమాటలనేసి సూరడికి మొక్కి కామయ్య తూరీగల్లెపోయి ఏటిలో కలిసిపోయినాడు.’’ ‘‘వాడురాకుండా వాడేపోయినాడు. యింటికి వస్తే ఏలుకుంటా’’ నన్నడయ్యా! సీతమ్మ ఉలకలా. ‘‘పల్లెకుపోతే తలెత్తుకు తిరగలేను – ఏం గందరగోళంలా ఉందో – ఎన్ని కమామేషులు పుట్టినాయో – అన్నీ నరంలేని నాలుకలు,’’ సీతమ్మ పలకలా! ‘‘కాపురం పాడుచేసుకుంటావా?’’ సీతమ్మ మరింత ఉగ్రంగా నవ్వింది. రామయ్య పొటేలల్లే రొప్పుకుంటూ పారిపోయినాడు. పల్లెలో కనబడ్డవాడల్లా పలుకరించాడు. కంటబడిన ఆడకూతురల్లా నిలవేసింది! ఏమైంది సీతమ్మ? ఏటోడ్డునుంది. తాను తెగించిందా నువ్వు విడిచావా? దైవానికి తెలియాలి. ఊరుకు వంక తెచ్చింది! కత్తులు లేచినాయ్. కటార్లు దూసినాయ్. పల్లెపల్లె ఏటివారకు దండుకట్టింది. అక్కడ సీతమ్మ తపసులో ఉంది. ధ్యానంలో ఉంది. దిగువ నేకాడనో సందడాయె. రానురాను, మందొస్తున్న అలికిడాయె. ఓరచూపు చూసింది. ఒక్క కన్ను విచ్చుకుంది. పుట్టబోయే బిడ్డలు కేరుమన్నారు, తరించబోయేటి వాళ్లు తల్లీ అన్నారు, ఏదీ వినలా, ఆడపుటకైతే యింత అలుసా అనుకుంది. కామయ్యను తలుచుకుని, నాతండ్రే అనుకుంది. ఒక్కపుటక పుట్టావ్ నన్ను ఉద్ధరించావ్. మళ్లీ జన్మలెత్తే పనిలేదు. పగదీరుస్తున్నా బయల్లో కలిసి .... అంది. తెరచిన కన్ను నిప్పులు చెరిగింది. అందుకు ఇదీ కథ!

గోదావరి, గోరింటాకు, గోంగూరా, గిరీశం, కచటతపలూ, గసడదవలూ, బారిష్టర్ పార్వతీశం, పదహారణాలూ, ఇవి అసలు, సిసలు తెలుగుదినుసులు, తెలుగుదనపు జెండాలు అన్నారు కీ.శే. ముళ్లపూడి వెంకటరమణగారు ఒకానొక సందర్భంలో! తెలుగుగడ్డ గురించి తలుచుకున్నప్పుడల్లా, తెలుగువారి గురించి ఎవరికైనా చెప్పాలన్నా, తెలుగు సాహిత్యంలో కొన్ని మరుపురాని పాత్రలు మన ముందు సాక్షాత్కరిస్తాయి. అలాంటి కొన్ని అపురూప పాత్రలను మీకు పరిచయం చేయలని నా తాపత్రయం. కాని చరిత్రకందని అటువంటి పాత్రలను పరిచయం చేయటం అంటే సముద్రాన్ని దోసిటపట్టడం, ఆకాశాన్ని అద్దంలో బంధించడం వంటిది. అయినా తెలుగతనానికి ప్రతిరూపాలైన ఆ పాత్రలను తలుచుకోవాలని మీఅందరికి తలపకు తేవాలని తహ,తహలాడుతోంది నా మనసు. అందుకే మొట్టమొదట అమాయకత్వం పొంగిపొరలే గడుసుతనం, గడుస్తనం తొంగిచూసే అమాయకత్వం కలబోసి పోతపోసిన బంగారుతండ్రి పార్వతీశాన్ని మీకు పరిచయం చేయబోతున్నాను. ప్రప్రథమ ప్రవాసాంధ్రుడు బారిష్టర్ పార్వతీశం అంటే తెలుగువారందరూ ఏకగ్రీవంగా ఒప్పుకుంటారనుకుంటాను. ఈ పార్వతీశం ఎవరూ అన్న అనుమానం మీకు కలుగుతోందని నాకు తెలుసు. బారిష్టర్ పార్వతీశం అయోనిజుడు, స్వయంభువు, బ్రహ్మమానసపుత్రుల జాతిలోనివాడు. ఆయనది నర్సాపురం దగ్గరి మొగలితుర్రు. ఇంటిపేరు వేమూరివారు. ఈయన జన్మదాత మహానుభావుడు కీ.శే. మొక్కపాటి నరసింహ శాస్త్రిగారు. బారశాలనాడు పార్వతీశానికి ఆ నామధేయాన్ని పెట్టినవారు మొక్కపాటివారి స్నేహితులు శివశంకర శాస్త్రిగారు. ఇంతకీ పార్వతీశం పుట్టినది ఎప్పుడు అని అడుగుతున్నారా, తొందరపడకండి. ఆయన జన్మదినోత్సవం 1924 డిసెంబర్ 24న తెనాలి సాహితీ సమతి ప్రథమ సమావేశంలో. అక్కడకి విచ్చేసిన సహృదయులు, సాహితీ వేత్తలు ఏకగ్రీవంగా ఈ బాలుడు దిన, దిన ప్రవర్ధమానుడై తెలుగుజాతి గర్వించదగ్గ పాత్రరత్నం కాగలడని ఆనాడే జోస్యం చెప్పారు. అయితే ముందే చెప్పుకున్నట్టు మన పార్వతీశం బడాయిగా తన అమాయకత్వాన్నిగడుసుతనంతో కప్పిపుచ్చుకోవడానికి ప్రయత్నించి పదిమందికి వినోదాన్ని పంచే అనాగరికుడు. కాకపోతే ఏమిటండి, ఇంగ్లాండుకు వెడుతూ, కచికా, తాటాకులూ, మర చెంబు, బొంత, ఎర్రశాలువా, గులాబిరంగు సిల్కు కండువా, ఆరు యజ్ఞోపవీతాల జతలూ, మూడు పట్టు మొలత్రాళ్లు, బంతిపువ్వు రంగు పెట్టె వగైరా, వగైరా సామానుతో బయలుదేరుతారుటండీ! చోద్యంకాకపోతే! వట్టి అనాగరికుడు కాకపోతే. అలాని ఏ ప్రవాసాంధ్రుడైనా అనగలాడాండి. దాన్ని ముందచూపుంటారని కూడా చాలామందికి తెలవకపోవడం విచారకం. విదేశాలకు ప్రయాణమవుతూ అమ్మపెట్టిన గోంగూర పచ్చడి, ఆవకాయ, కందిపొడి, కజ్జికాయలు మూటగట్టని ప్రవాసాంధ్రుడిని చూపండి చూస్తాను. ఆకాలంలోనే తెలివైనవాడు కనుక నాలుక గీసుకోవడానికి తాటాకులు, తలకు రాసుకోవడానికి కొబ్బరినూనె పార్వతీశం మూటగట్టి మనందరికి మార్గదర్శకుడయ్యాడు. మానవుడు చాలా విషయాల్లో అజ్ఞానుడు, అందుచేత అజ్ఞానజనితమైన అపచారాలు చాలా ఉంటాయి. ఈ అజ్ఞాన కృతాపరాథములకు తోడు, తన తప్పు ఒప్పుకోకుండా అదేదో తను తెలిసే చేసినట్టు నటించడం మనలో చాలామందికి అలావాటు. కాదంటారా? పార్వతీశం ఆడటోపి తెలియక కొని అందరూ తనని చూసి నవ్వగానే తన స్నేహితురాలి కోసం కొన్నానని డబాయిస్తే అతను అమాయకుడు, తెలివితక్కువవాడు. నిజం చెప్పండి అలా సమయస్ఫూర్తితో మనలో ఎంతమంది వ్యవహరించలేదంటారు! పార్వతీశం గురించి అతని జన్మదాత అదే మొక్కపాటివారి మాటల్లో చెప్పాలంటే ఆలంకారికులు చెప్పిన ధీరోదాత్తాది లక్షణాలు ఏవీ అతనిలో లేవు. పార్వతీశం మనలాంటి సామాన్య మానవుడు. మనంలో అతనే మనం. ఎవడు ఎంతనవ్వినా, పార్వతీశం ఏమీ అనుకోడు, వాళ్లకు సామాన్య ధర్మాలైన సాహసం, ఉద్రేకం, దురాలోచన, అజ్ఞానం, అహంకారం, కార్యవసరమైన సాధన సంపత్తి చేకూర్చుకునే ఓపికలేకపోవడం ఇలాంటివన్నీ మూర్తీభవించిన మూర్తి బారిష్టర్ పార్వతీశం. అయినా చాలా పట్టుదలగలవాడు మన పార్వతీశం. మొగలితుర్రు దాటి మూడు ఊళ్ళు కూడా ఎప్పుడు వెళ్లని, చూడని వాడు ఇంగ్లాండు వెళ్లి బారిష్టర్ పట్టా పుచ్చుకుని చక్కావచ్చాడు అంటే మాటలా. కుళాయి కింద చేయిపెడితే ఆటోమెటిక్ గా నీళ్లుపడ్డపుడు మనలో ఎంతమంది సంభ్రమాశ్చర్యాలు చెందలేదు. గుమ్మడి పండ్ల దొంగంటే భుజాలు తట్టుకోవటం అంటే అదే. మన పార్వతీశం ఇలాంటి ఎన్నో విషయాలను స్వీయానుభావంతో తెలుసుకుని, కార్యదక్షుడు, కర్మవీరడూ, యోచనాపరుడూ, విద్యావేత్త, విజ్ఞానవేత్త అయి, మానసికంగా, నైతికంగా ఎవరూ అందుకోలేని ఎత్తుకు ఎదిగాడు. నవ్విన నాపచేనే పండునులే అన్నట్టు, నర్సాపురం నుంచి పడవలో బయలుదేరి లండను చేరే వరకు అనాగరికతో అజ్ఞానంతో నవ్వులపాలైన పార్వతీశం, తన తప్పులు దిద్దుకుంటూ ఎదుటివాళ్లను చూసి నవ్వ నేర్చాడు. నేనైతే అటువంటి తెలివితక్కువ పనులు చేస్తానా అని అనుకునే ప్రతీ ఒక్కరూ బారిష్టర్ పార్వతీశం జీవితం గురించి ఒక్కసారి తెలుసుకుంటే బావుంటుంది. పార్వతీశం కేవలం మొక్కపాటి నరసింహ శాస్త్రిగారు సృష్టించిన హాస్యపాత్రకాదు. అలా అనుకుంటే పొరపాటే. మనలోని వికారాలు, వికృతి చేష్టలు ఎదుటివారిలో కన్పిస్తే మనకు నవ్వువస్తుంది అనడానికి పార్వతీశం లండన్ ప్రయాణమే అందుకు ఉదాహరణ. మనిషి ఎదుగుతున్న కొద్ది, యోచనాపరుడై, అంతర్ముఖుడైననాడు ఆ నవ్వే తగ్గుతుంది అనడానికి బారిష్టర్ అయి తిరిగి వచ్చిన పార్వతీశమే చక్కని తార్కాణం. సౌమ్యశ్రీ రాళ్ళభండి

అష్టాదశపురాణాలను జాతికి అందించిన వ్యాసభగవానుడు దాదాపు లక్ష శ్లోకాలలో రచించిన భారతం – సీ. ‘‘ధర్మతత్త్వజ్ఞులు ధర్మశాస్త్రంబని యధ్యాత్మవిదులు వేదాంతమనియు నీతి విచక్షణుల్ నీతిశాస్త్రంబని, కవి వృషభులు మహా కావ్యమనియు లాక్షణికులు సర్వలక్ష్య సంగ్రహమని యైతిహాసికులితిహాసమనియు బరమ పౌరాణీకుల్ బహు పురాణముచ్చ యంబని మహిగొనియాడుచుండ’’ ఆయుష్షు కోరుకునేవారికి ఆయుష్షుని, అర్ధార్ధులకు విపులార్ధాన్ని, ధర్మార్ధులకు నిత్యధర్మ సంప్రాప్తిని, వినయార్ధులకు మహావినయ సంపత్తిని, పుత్రార్ధులకు పుత్ర సమృద్ధిని, సంపదార్ధులకు సంపదలను భారత పఠనం కల్గిస్తుందని భారత గొప్పదనాన్ని చెపుతూ నన్నయ్య చెప్పాడు. భారత, రామాయణాలు మన జీవన విధానాన్ని ఎంతగానో ప్రభావితం చేశాయన్నది నిర్వివాదాంశం. అయితే, రామాయణ గాథలు చొప్పించుకు పోయినంతగా భారతం వ్యాపించలేదు. జానపద గేయ సాహిత్యంలో రామాయణం పెద్దపీట వేసుకుని కూర్చునప్పటికీ, భారతం కూడా ఏమీ తీసిపోలేదు. జానపద కళారూపాలలో భారతమే అగ్రగామిగా నిలిచింది భారత, రామాయణాలు మన జీవన విధానాన్ని ఎంతగానో ప్రభావితం చేశాయి. అయితే, రామాయణ గాథలు చొప్పించుకు పోయినంతగా భారతం వ్యాపించలేదు. జానపద గేయ సాహిత్యంలో రామాయణం పెద్దపీట వేసుకుని కూర్చునప్పటికీ, భారతం కూడా ఏమీ తీసిపోలేదు. జానపద కళారూపాలలో భారతమే అగ్రగామిగా నిలిచిందిఅటువంటి భారతం మన జానపద కళారూపాలైన చెక్కభజన, కోలాటం వంటి కళలలో భారత ఘట్టాలను విరివిగా చిత్రీకరించారు. ఉదాహరణకు ధర్మరాజు జూదంలో సర్వం కోల్పోయి, అన్నదమ్ములతో, ద్రౌపదితో అరణ్యాల పాలవటం, ద్రౌపదీ వస్త్రాపహరణం, వంటి ఘట్టాలు రాయలసీమ ప్రాంతంలో చెక్కభజన గేయాలుగా బహుళ ప్రచారంలో ఉన్నాయి. జానపదులు పాండవుల కష్టాలు తమ కష్టాలుగా భావించారు. ధర్మజుడైన యుధిష్టురుని వారు సర్వజ్ఞుడిగానే తలిచారు. ‘‘తమ్ముడా ఒరె భీమసేనా ఎంతమోసము జరిగెర’’, అంటూ రాయలసీమలో చేసే పాండవవనవాసం చెక్కభజన ఎంతో ప్రాచుర్యంలో ఉంది. ఇక భారతంలో ఎంతో ఉదాత్తపాత్రైన ద్రౌపదిని గూర్చిన అనేక పాటలను జానపదులు కూర్చారు. కోరి పాండురాజు యింటికి కోడాలునై నందుకు వార కాంతల దీటు సేయగ సభలో బ్రతుకెందుకు,’ ‘పతుల ఎదుట కట్టుచీరలు విడుచుట నీకు ధర్మమా, వాసుదేవ వరకుమార వలువలు దయచేయరా’ అంటూ ఆర్తితో ద్రౌపది తరపున అచ్యుతునికి మొరబెట్టుకున్నారు. ఆమె అవమనాలు తమ అవమానాలుగా, ఆమె కష్టాలు తమ కష్టాలుగా భావించి ఎంతో సానుభూతితో గేయాలు పాడారు. వీటిలో ద్రౌపదీ వస్త్రాపహరణ ఘట్టం అతి ముఖ్యమైనది. ‘‘నీలవరన పాలశమన నిన్ను నమ్మినానురా నన్ను సభకు తీసి అవమానింప బోతున్నారురా అచ్చుతా నను బ్రోవరా యిక దిక్కు ఎవ్వరున్నారురా దిక్కు నీవే దీన బాంధవ గ్రక్కుననన్ను బ్రోవరా కంస మర్ధన వంశపాలన కలిగి కృష్ణా బ్రోవరా’’ అంటూ ద్రౌపది ఆక్రందన జానపదుల గుండులోతుల్లోంచి వచ్చింది. జానపదుల దృష్టిలో ధర్మరాజు ధర్మపరాయణుడే, శ్రీకృష్ణుని మాయవలనే పాండవులు అరణ్యవాసం చేయవచ్చిందని జానపదుల నమ్మిక. అందుకే ద్రౌపది కష్టాల్ని తెల్సుకొని కృష్ణుడి మాయల్ని మర్మంగానే భీముడికి చెప్పినట్టగా పాండవుల అరణ్యవాస ఘట్టంలో వారు ఈ క్రిందివిధంగా చిత్రీకరించారు. ‘‘...... పులులు మేకలు కొన్ని దినములు జూదమాడెను తమ్ముడా ఆకుపూతలేని అడవిలో ఆ ఆరు మేకలు మేశర అడ్డమొచ్చు పెద్దపులులను సంహరింపుము అర్జున ఎవరు చేసిన మాయకాదు బావ చేసిన మాయర బాకు పదహారువేల భార్యలు కలవాడురా... వద్దు పగవానికైన వాసుదేవుని సాక్షిగా ఆడజన్మము కంటె అడవిలో వృక్షజన్మము మేలురా చేత చెక్కలు కాలి గజ్జెలు ఘల్లుఘల్లున మ్రోయగ జల్లుజల్లున మ్రోయగ యిక గల్లుగల్లున మ్రోయగ పరగకంభము పాటి కోదండరామ నిన్ను కొలిచెదము మేము సకలము రామా’’ ఈ పాట వీథి నాటకాలలో, చెక్కభజనల్లో పాడుకుంటారు. ఆధ్యాత్మిక చింతన, తత్త్వజ్ఞానాన్ని, సామాజిక స్థితిగతులని వీధినాటకాల్లో భాగంగా చేసి జానపదులు ముందుతరాల వారికి అందించారు. ‘ఆకుపూతలేని అడవి’ అంటే మానవ శరీరం. ఆరుమేకలు ఆరిషడ్వర్గాలు. ఇవి క్రూరమృగాలు సాధుజంతువులను చంపినట్టుగా, మనిషిలోని మంచి గుణాలను చంపి, మోహం, లోభం, స్వార్ధం వంటి మృగతత్వాలను ప్రజ్వరిల్లచేస్తాయి. వాటిని తుదముట్టించమని అర్జునికి తత్త్వబోధన చేయటమే ఈ గేయోద్దేశము. భారతంలో నాటకీయతను తెలిపే అనేక ఘట్టాలను జానపద కళారూపాల్లో మనం చూడవచ్చు. సుదేష్ణ కొలువులో సైరంధ్రిగా ద్రౌపది దుస్థితి, కీచక వధ, అరణ్యవాసానంతరం ధృతరాష్ట, ధుర్యోధనల సంవాదం, అభిమన్యు,శశిరేఖల పరిణయ విషయంలో సుభద్రా,బలరాముల సంవాదం, ఇలా రోజూవారీ జీవితంలో ప్రతి యింటిలోనూ ఎదురయ్యే సంబంధ, బాంధవ్యాలకు సంబంధించిన అనేక వృత్తాంతాలను జానపదులు పాటలు కట్టి పాడారు, కోలాటాలు, చెక్కభజనలో రసవత్తరంగా ఆడారు. అందులో ప్రజాదరణ పొందిన ఘట్టం, సుభద్రా, బలరాముల సంవాదం. సుభద్ర: సిన్నాది శశిరేఖ చిన్నవాడు అభిమన్యు యిద్దరికీ డేరన్నా ఓ బలరామన్నా యిద్దరికీడేరన్నా పుట్టింది శ్రీ పుత్రి పుట్టినప్పుడు వాశ పుట్టినే నోస్తీరన్నా ఓ బలరామన్నా కన్నెనడగవస్తిరన్నా బలరామ: ఉయ్యాల తోట్లల్లో ఊగేటి నాపుత్రి అడవులకెటుపంపుదూ ఓ సుభద్రమ్మా అడవులకెటులంపుదూ పాలుహన్నము పెరుగు భుజియించే నాపుత్రి ఏ పాకు తిన పెడుదునా ఓ సుభద్రమ్మ ఏ పాకు తినబెడుదునా సుభద్ర: మేనత్త కొడుకని మెచ్చిననిచ్చినారూ హెచ్చు తక్కువ లెంచితిరా ఓ బలరామన్నా హెచ్చు తక్కువలెంచిరా... తేటగీతి

పదం కాదది, ప్రపంచానికి మేలు కొలుపు. పాట కాదది, ప్రజ్వరిల్లే జీవక వేదం. లోకం బాధంతా తన బాధనుకుని, మానవుడే నా సందేశం, మనుష్యుడే నా సంగీతం అని మరో ప్రపంచానికి స్వాగతం పలికిన శ్రీశ్రీ కలం నుంచి జాలువారిన ప్రతి అక్షరం, సాహితీ జగత్తుకే మణిహారం. తన అభ్యుదయ కవిత్వాల ద్వారా సమాజంలో కుళ్లుని తూర్పార బట్టిన శ్రీశ్రీ, ఎన్నో కమనీయమైన చిత్ర గీతాలను కూడా సినీ అభిమానులకు అందించారు. కత్తిలాంటి పదునైన మాటనైనా, కోమలమైన పదాన్నయినా శాసించి జనారంజకంగా మలచగలిగే శక్తి ఒక్క శ్రీశ్రీక ఉందంటే అతిశయోక్తి కాదేమో. `తాజ్ మహల్ నిర్మాణానికి రాళ్ళెత్తిన కూలీలెవ్వరు..` అని ప్రశ్నించే, గర్జించే శ్రీశ్రీ, `నా హదయంలో నిదురించే చెలి, కలలోనే కవ్వించే సఖీ...` అనే ప్రణయ గీతం రాయగలగడం ఆయనకే చెల్లింది. అటు విప్లవ కవిగా, ఇటు సినీకవిగా జోడు గుర్రాల స్వారి నల్లేరు మీద బండి నడకలా ఆయన సాగించగలిగారు. ఆహుతి సినిమాలోని `ప్రేమయే జనన మరణ లీల...` గీతం ద్వారా తన సినీ జీవితానికి అంకురార్పణ చేసిన శ్రీశ్రీ సరళమైన పదాలతో ఎంతో లోతైన అర్ధాన్ని తన గీతాల ద్వారా ప్రజలకు అందించారు. `వెలుగు-నీడలు` సినిమాలోని `కలకానిది, నిజమైనది, బ్రతుకు కన్నీటి ధారలలోనే బలిచేయకు...` అనే పాట అందుకు నిదర్శనం. అక్కా-చెల్లెళ్లు చిత్రంలోని `వినరాని మాటలే..` అనే పాటలే `జీవితమే ఒక చదరంగం పావులే కదా జీవులందరూ, తెలియనిది ఆట, కనబడదొక బాట...` అని జీవిత సారానంతా ఒక్క వాక్యయంలో వివరించాడు. `ఆకాశవీధిలో, అందాల జాబిలి, వయ్యారి తారను చేరి ఉయ్యాల లూగెనె, సయ్యాటలాడెనే..`, `తూరుపు సింధూరపు మందారపు వన్నెలలో హ్రదయ రాగం`, `మనసున మనసై, బ్రతుకున బ్రతుకై, తోడకరుండిన అదే భాగ్యమో` వంటి సుమధుర గీతాలను శ్రీశ్రీ కలం నుంచి వెలువడ్డాయంటే ఎందరో నమ్మకపోవచ్చు. అయితే, శ్రీశ్రీ అభ్యుదయ భావాలను సినీ గీతాల్లో కూడా ప్రదర్శించారు. యమగోల చిత్రంలోని `సమరానికి నేగే ప్రారంభం, యమరాజుకు మూడెను ప్రారబ్ధం..`, భూమికోసం లోని `ఎవరో వస్తారని, ఎదో చేస్తారని ఎదురు చూసి మోసపోకుమా..` మరో ప్రపంచంలోని `ఆకాశమంటే మేడలతో, ఆకలిమంటల పీడలతో ధనికుల కోసం పేదలు కట్టిన మహా మంచి ప్రపంచం.. ఓహోహో మరో ప్రపంచం..`లు కొన్ని మచ్చుతునకలు మాత్రమే. అలాగే, `పాదవోయి భారతీయుడా, ఆడి పాడవోయి విజయగీతికా..` అనే వెలుగు-నీడలులోని దేశభక్తి గీతంలో కూడా `ఆకాశం అందుకునే ధరలోకవైపు, అదుపులేని నిరుద్యోగమింకొకవైపు, అవినీతి, బంధుప్రీతి, చీకటి బజారు అలముకున్న నీదేశం ఎటు దిగజారు..` అని ప్రశ్నించడంలో `ప్రతి మనిషి, మరో మనిషిని దోచుకునేవాడే..` అనడంలోనూ, `ఏ దేశ చరిత్ర చూసినా ఏమున్నది గర్వకారణం, నరజాతి సమస్తం పరపీడన పరాయణత్వ`మని వాపోయినట్టే అన్పిస్తుంది. జానపదం ధ్వనించే `ఓ రంగయో పూలరంగయో..`పాటను చాలామంది కొసరాజు రచనగా భ్రమిస్తారు. ఈ గీతం రాసిన శ్రీశ్రీ, వాగ్ధానం సినిమాలో బహుళ ప్రాచుర్యం పొందిన రేలంగిపైన చిత్రీకరించిన హరికథను, సంగీత లక్ష్మి చిత్రంలోని క్రష్ణార్జున సంవాదాన్ని కూడా రాసి సకల కళాప్రావీణ్యుడననిపించుకున్నాడు. కురుక్షేత్రంలోని పతాక సన్నివేశానికి రాసిన `ధర్మక్షేత్రం, ఇది కురుక్షేత్రం..` అనే పాటలో కఠినమైన పదాలను కూర్చిన శ్రీశ్రీ దేవతలో `బొమ్మని చేసి ప్రాణం పోసి ఆడేవు నీకిది వేడుకా...` అని సరళమైన పదాలనుపయోగించి మెప్పించాడు. ఇలా మాటలను, అక్షరాలను శాసించగలడు కనకే తెలుగు సినీ రచయితలలో శ్రీశ్రీకి మాత్రమే జాతీయ స్థాయిలో ఉత్తమ గీతరచయిత అవార్డు లభించింది. అల్లూరి సీతారామరాజు చిత్రానికే హైలెట్ అనిపించుకున్న `తెలుగువీర లేవరా, దీక్షబూని సాగరా` పాటకు ఆయనకు ఈ అవార్డు లభించింది. మళ్లీ పాతిక వసంతాలు గడిస్తేగాని మరో తెలుగు సినీరచయితకు ఈ అవార్డు లభించలేదన్నది గమనార్హం. చిలకా-గోరింక సినిమాలో హాస్యజంట పద్మనాభం, రమాప్రభలపై చిత్రీకరించిన `చెమ్చాతో సముద్రాన్ని తోడశక్యమా` అనే పాటను రాసిన శ్రీశ్రీ పంతులమ్మ, భార్యాభర్తలు సినిమా కోసం పద్యాయలను సైతం రాసి అందరిని మెప్పించారు. మొదట్లో డబ్బింగ్ చిత్రాలకు మాటలు, పాటలు రాసి తిరుగులేనివాడిగా పేరు తెచ్చుకున్న శ్రీశ్రీ క్రమేపి తెలుగు ప్రేక్షకుల హ్రదయ పీఠాన్ని అలంకరించారు. దేవుడు చేసిన మనుష్యుల్లారా లో టైటిల్ సాంగ్, గాంధారి గర్వభంగంలో మానవుని శక్తి, యుక్తులను తెలిపే `పదునాలుగు లోకముల దురేలేదే .. చూడగా మనుష్యుడిల మహానుభావుడే (ఈ పాటను అనుకరిస్తూ తర్వాత బాలభారతంలో `మానవుడే, మహనీయుడు, శక్తిపరుడు యుక్తిపరుడు..` అనే పాటను మరో సినీకవి రాశాడు), తోడికోడళ్లులో `కారులో షికారు కెళ్లే పాల బుగ్గల పసిడిదానా..` గుండమ్మ కథలో `లేచింది నిద్ర లేచింది మహిళా లోకం..` శభాష్ రాముడులోని `జయంబు నిశ్చయంబురా భయండు లేదురా..` పాడిపంటలు, మనుష్యులు మారాలి, కులగోత్రాలు, విప్లవశంఖం, పునర్జన్మ, శ్రీక్రష్ణతులాభారం, పంతాలు-పట్టింపులు, పెళ్లీడు పిల్లలు, దానవీరశురకర్ణ, ఆరాధన ఇలా ఎన్నో చిత్రాల్లో మరిపించే, మనసుల కదిలించే, ప్రేరణ కలిగించే పాటలను ప్రేక్షకులకు అందించిన శ్రీశ్రీ చెప్పదల్చుకుంటే, అర్ధం చేసుకోగలిగే శక్తి ఉంటే ప్రతిపదం, కోటితంత్రులై జనజీవనహేళను తెలుపుతాయని నిరూపించాడు. జీవితంలోని ఎన్నోచేదు నిజాలను `తలచేది జరగదు, జరిగేది తెలియద`ని చెపుతూ, `శోధించి, సాధించాలి అదే ధీరగుణమని` తన గీతాల ద్వారా ఆంధ్రులకు సందేశాన్నిచ్చి చిత్ర జగత్తులో ధ్రవతారగా నిలిచిపోయాడు. సౌమ్యశ్రీ రాళ్ళభండి

ఆమె నవ్విస్తుంది. కవ్విస్తుంది. చక్కిలిగింతలు పెడుతుంది.ఆలోచింపచేస్తుంది. ఒక్కోసారి కంటతడి పెట్టిస్తుంది కూడా. అది ఆమెకు మాత్రమే సొంతమైన జీవనసరళి. కాంతం అచ్చమైన తెలుగింటి ఇల్లాలు. భర్త అంటే బోలెడు ఇష్టం. అదే సమయంలో పాపం ఆయన కేమీ తెలీదని, ఆయన అమాయకత్వంపై బోలెడు సానుభూతి. ఆంధ్ర దేశంలో ఏ ప్రాంతానికి వెళ్లినా మనకు కాంతం కన్పిస్తుంది. కాంతం అంత పొడగరీకాదు, పొట్టికాదు. ఛామన ఛాయ, నవ్వు మొగము, చక్కని నేత్రాలు బాపు బొమ్మకాదు కానీ అందగత్తే. కాంతానికి ఇంగ్లీషు రాదు. కానీ భర్త మాట్లాడుతుంటే నాకేదో అర్ధమయినట్లే ఉందని అనుకునే అమాయక స్త్రీమూర్తి. వారప్రతికలను చదవాలనే ఆసక్తి లేకపోయినా, కుమారీ శతకం, నృసింహ శతకం, ప్రహ్లాద చరిత్ర మున్నగు పుస్తకాలు మాత్రం చదవి అర్ధం చేసుకోగలదు. సగటు తెలుగు మహిళ కాంతం అని చెప్పవచ్చు. ఆమెకు మల్లెపూలు, తెల్ల చీర అంటే మహా ఇష్టం. మంచి పొదుపరి. ఎంత కోపంలో ఉన్నా నవ్వించగల మంచి మాటకారి. మాటకుమాట ఎదుటవారు నొచ్చకోకుండా బదులు చెప్పగల నేర్పరి. ఒకరోజు భర్త, మీ చెల్లెలు ఒక కోతి మీ అక్కయ్య మరొకకోతి, తోకలు మాత్రం లేవు అని ఆటపట్టిస్తే, ఆమె తడుముకోకుండా మీ చెల్లెళ్లకు ఆ కొరతలేదని బదులు చెప్పింది. ఆమె హాస్యచతురతకు మరో ఉదాహరణ. ఎంతోసేపు కాలేదే, నాలుగైదు నిమిషాల సంభాషణలో నన్నాయన ఫూల్ అన్నాడు అని భర్త చెప్పగానే, అంత ఆలస్యం ఎందుకైందండీ అని అమాయకంగా చురక వేయటం కాంతానికే చెల్లు. దాంపత్యంలో ఉండే విలువలకు కాంతం జీవితం ఒక మంచి నిదర్శనం. అసంతృప్తికి ఆమె జీవితంలో చోటులేదు. ఆదర్శ గృహిణియైన మునిమాణిక్యం వారి కాంతం తెలుగు నాయికలలో మాణిక్యం వంటింది. ఒకసారి భర్త పిలిచి ‘నా కలం కనపట్లేదు,వెతికి పెట్ట’మంటే ఆవిడ వంటింట్లోనుంచి ‘నాకు అట్లకాడ కనపడడం లేదు కాస్త వెతికిపెట్టండి’ అందిట. ఇలా నిజ జీవితంలోనే దాంపత్య సన్నివేశాలను, చిన్న సంఘటనలను ఆధారంగా చేసుకుని రాసినవి కాబట్టే ఇప్పటికీ కాంతం కథలు, కాంతం నిత్య నూతనమనిపిస్తాయి. ఒకసారి విశ్వనాథవారు మునిమాణిక్యంగారిని ముట్నూరి కృష్ణారావుగారి దగ్గరకు తీసుకువెళ్లి పరిచయం చేస్తుంటే ఆయన వెంటనే ‘కాంతం భర్త కాదూ’ అన్నారట. ఈ ఒక్క ఉదాహరణే చాలు తెలుగునాట కాంతం ఎంత ప్రసిద్ధి చెందిందో చెప్పడానికి. నాయకుల్లో ‘గిరీశం’, ‘పార్వతీశం’ ఎలా అయితే తెలుగు సాహిత్యాకాశంలో చిరస్థాయిగా నిల్చారో, అలాగే ‘కాంతం’ ధృవతారగా వెలుగొందుతోంది. సౌమ్యశ్రీ రాళ్లభండి

తెలుగులో తొలి ఆధునిక కథ లేదా వ్యవహారిక భాషలో తొలి తెలుగు కథానిక 'దిద్దుబాటు.' ఇది 'ఆంధ్ర భారతి' పత్రిక 1910, ఫిబ్రవరి సంచికలో ప్రచురితమయ్యింది. గురజాడ కంటే ముందే కథలు రాసినవారు మనకు లేకపోలేదు. ఆచంట సాంఖ్యాయన శర్మ రాసిన 'లలిత' (1902), 'విశాఖ' (1904), బండారు అచ్చమాంబ రాసిన 'స్త్రీ విద్య', 'ధన త్రయోదశి' (1902) కథలను తొలి తెలుగు కథలని వాదించిన వారు లేకపోలేరు. అయితే ఆ కథలలో గ్రాంధిక భాష ఎక్కువగా కనపడుతుంది. ఈ కథల కథా శిల్పం, రచనాతీరు ఆధునికతకు బహుదూరం అన్న విమర్శకులున్నారు. సలక్షణమైన ఆధునిక వ్యవహారిక భాషను కథానికలో ప్రవేశపెట్టినవాడు గురజాడ అప్పారావే. ఏదిఏమైనప్పటికీ 100 సంవత్సరాల తర్వాత కూడా నేటి సమాజతీరుతెన్నులకు దగ్గరగా ఉన్న దిద్దుబాటు నేటికి కనువిప్పు కలిగించే కథే. ఇక చదవండి! ‘‘తలుపు!తలుపు!’’ తలుపు తెరవబడలేదు. ఒక నిమిషమతడూరుకొనెను. గదిలోని గడియారము టింగుమని ఒంటిగంట కొట్టినది. ‘‘ఎంత ఆలస్యము చేస్తిని! బుద్ధి గడ్డితిన్నది. రేపటినుంచి జాగ్రత్తగా ఉంటాను. యాంటి నాచ్‌లా పోయి సానిదాని పాట సరదాలో మనసు లగ్నమైపోయినది. ఒక్క పాట సరదాతో కుదరలేదు, మనిషి మీద కూడా సరదా పరిగెత్తుతూంది. లేకుంటే, పోకిరి మనిషివలె పాట ముగిసిన దాకా కూర్చోవడమేమిటి? ఏదో ఒక అవకాశము కలుగజేసికొని దానితో నాలుగుమాటలు ఆడడవు ఆసక్తి ఏమి? ఇదిగో లెంపలు వాయించుకుంటున్నాను. రేపటి నుంచి మరి పాటకు వెళ్లను. నిశ్చయం. నిశ్చయం... గట్టిగా పిలిచితే కమలిని లేవగలదు. మెల్లిగా తలుపు తట్టి రాముడిని లేపగల్గితినా చడి లేకుండా పక్క చేరి పెద్దమనిషి వేషము వెయ్యవచ్చును.’’ గోపాలరావు తలుపు చేతనంటగానే రెక్క విడబారెను. ‘అరె యిదేమి!’ అనుకొని, రెక్క మెల్లన తెరవ, నడవలో దీపము లేదు. అంగణము దాటి తన పడక గది తలుపు తీయ, నందును దీపము లేకుండెను. చడిలేక అడుగు వేయుచు మంచము దరికి పోయి కమలిని నిద్రించుచుండెనా, మేల్కొనియుండెనాయని కనుగొన యత్నించెను గాని, యేర్పరింపలేడయ్యె. అంత జేబు నుంచి అగ్గిపెట్టి తీసి పుల్ల వెలిగించెను. మంచముపైని కమలిని కానరాలేదు. నిశ్చేష్టుడై చేతి నుండి అగ్గిపుల్ల నేలరాల్చెను. గదినీ, అతని మనస్సును కూడ చీకటి క్రమ్మెను. వె ఱ్ఱి శంకలును అంతకు వెఱ్ఱి సమాధానములును మనసున పుట్టుచు గిట్టుచు వ్యాకులత కలుగచేసెను. బుద్ధి తక్కువకు తనయందో, కానరామికి కమలిని యందో యేర్పరింపరాని కోపావేశమును, చీకాకును గలిగెను. నట్టి వాకిటికి వచ్చి నిలువ చుక్కలకాంతిని దాసి గాని దాసుడు గాని కనపడలేదు. వారికి తగిన శిక్ష వురియేనని గోపాలరావు నిశ్చయించెను. తిరిగి గదిలోనికి పోయి దీపము వెలిగించి గది నలుదెసల పరికించెను. కమలిని కానరాలేదు. వీధి గుమ్మము చేరి తలుపు తెరచి చూడ చుట్ట కాల్చుచు తల యెత్తి చుక్కల పరీక్షించుచున్న రాముడు వీధి నడుమ కానవచ్చెను. పట్టరాని కోపముతో వానిని జూచి గోపాలరావు ‘‘రామా!రా!’’యని పిలిచెను. రాముడు గతుక్కుమని చుట్ట పారవైచి ‘బాబు’ అని డగ్గరెను. ‘‘మీ అమ్మేదిరా?’’ ‘‘మా యమ్మా? యింటున్నది బాబూ. ‘మీ అమ్మ కాదురా! బుద్ధిహీనుడా! నా భార్య.’’ ‘‘అమ్మగారా? ఎక్కడుంటారు బాబూ? పడుకున్నారు?’’ ‘‘యింట్లోనే లేదు.’’ రాముడి గుండెలో దిగులు ప్రవేశించెను. గుమ్మములో అడుగు పెట్టగానే రాముని వీపుపై వీశ గుద్దులు రెండు పడెను. ‘చంపేస్తిరి బాబూ’ అని రాముడు నేల కూలబడెను. గోపాలుడు సదయ హృదయుడు. అక్రమమాచరించితినను జ్ఞానము వెంటనే పొడమి ఆగ్రహావేశము దిగజారి పశ్చాత్తాపము కలిగెను. రాముని చేత లేవనెత్తి, వీపు నిమిరి పశువు వలె నాచరించితినని యనుకొనుచు గదిలోనికి తీసుకొనిపోయెను. కుర్చీపయి కూర్చుని ‘‘రామా, ఏమాయెరా?’’ యని దైన్యముతో ననెను. ‘‘యేటో మాయలా ఉంది బాబూ.’’ ‘‘పుట్టింటికి వెళ్లియుండునా?’’ ‘‘అంతవారు కారనా? బాబూ, కోపగించితే చెప్పలేను గాని ఆడారు చదువు నేరిస్తే ఏటౌతది?’’ ‘‘విద్య విలువ నీకేం తెలుసురా, రామా!’’ అని గోపాలరావు మోచేతులు బల్లపయినాని వాని నడుమ తలయుంచి యోచించుచుండ కమలిని చేవ్రాత నొక యుత్తరము కానవచ్చెను. దానిని చదువసాగెను. ‘‘అయ్యా!’’ ‘‘ ‘ప్రియ’ పోయి ‘అయ్యా’ కాడికి వచ్చెనా?’’ ‘‘పెయ్య పోయిందా బాబూ!’’ ‘‘మూర్ఖుడా! వూరుకో!’’ ‘‘అయ్యా! పది దినములాయె. రాత్రులు నింటికి మీ రాకయే నేనెరెగను. మీటింగులకు బోవుచుంటిమంటిరి. లోకోపకారములగు నుద్యమముల నిదుర మాని చేయుచుంటిమంటిరి. మా చెలుల వలన నిజము నేర్చితిని. నేనింటనుండుటను గదా మీరు కల్లలు పలుకవలసివచ్చె. నేను పుట్టింటనున్న మీ స్వేచ్ఛకు నిర్బంధమును, అసత్యమునకు అవకాశము కలుగకుండును. మీచే దినదినమును అసత్యమాడించుట కన్న మీ త్రోవకు అడ్డుగ నుండకుండుటయే, పతి మేలు కోరిన సతికి కర్తవ్యము కాదా? నేనీ రేయి కన్నవారింటికి జనియెద సంతసింపుడు. వెచ్చముగాక ఏ పాటి మిగిలియున్నను దయ నుంచుడు.’’ ఉత్తరము ముగించి ‘‘నేను పశువును’’ అని గోపాలరావు అనెను. ‘‘అదేమిటి బాబూ అలా శలవిస్తారు?’’ ‘‘శుద్ధ పశువును!’’ రాముడు అతి ప్రయత్నముచే నవ్వు ఆపుకొనెను.. ‘‘గుణవతి, విద్యానిధి, వినయ సంపన్నురాలు నా చెడు బుద్ధికి తగిన శాస్తి చేసినది.’’ ‘‘ఏటి చేసినారు బాబూ?’’ ‘‘పుట్టింటికి వెళ్లిపోయినది - గాని నీకు తెలియకుండా ఎలా వెళ్లిందిరా?’’ రాముడు రెండడుగులు వెనుకకు నడిచి ‘‘నాను తొంగున్నాను కావాల బాబూ. అలక చేస్తే చెప్పచాల్నుగాని బాబూ ఆడదయి చెప్పకుండా పుట్టినారింటికి ఎల్తానంటే చెంపలాయించి కూకోబెట్టాలి గాని మొగోరిలాగ రాతలూ కోతలూ మప్పితే ఉడ్డోరం పుట్టదా బాబూ?’’ ‘‘ఓరి మూర్ఖుడా! భగవంతుడి సృష్టిలోకెల్లా ఉత్కృష్టమైన వస్తువు విద్య నేర్చిన స్ర్తీ రత్నమే. శివుడు పార్వతికి సగము దేహము పంచి యిచ్చాడు. ఇంగ్లీషువాడు భార్యను బెటర్ హాఫ్ అన్నాడు. అనగా పెళ్లాము మొగుని కన్న దొడ్డది అన్నమాట. బోధపడ్డదా?’’ ‘‘నాకేం బోద కాదు బాబూ!’’ రామునికి నవ్వు ఆచుకొనుట అసాధ్యమగుచుండెను. ‘‘నీ కూతురు బడికి వెళ్లుతున్నది గదా! విద్య విలవ నీకే బోధపడుతుంది. ఆ మాట అలా వుండనియ్యి. కాని, నువ్వో నేనో వెంటనే బయలుదేరి చంద్రవరం వెళ్లాలి. నేను నాలుగు రోజుల దాకా వూరి నుంచి కదలడముకు వీలుపడదు. నువ్వు తాతల నాటి నౌఖరువి. వెళ్లి కమలినిని తీసుకురా. కమలినితో ఏమి జెప్పవలెనో తెలిసిందా?’’ ‘‘యేటా? బాబూ! బాబు, నా యీపు పగలేసినారు, రండమ్మా అంతాను?’’ ‘‘దెబ్బల మాట మరిచిపో. కొట్టినందుకు రెండు రూపాయలిస్తాను. తీసుకో మరియెన్నడూ ఆ వూసెత్తకు. కమలినితో గాని తప్పి జారి అనబోయేవు సుమా.’’ ‘‘అనను బాబూ!’’ ‘‘నువ్వు చెప్పవలసిన మాటలు చెబుతాను. బాగా విను. ‘పంతులికి బుద్ధి వచ్చింది. ఇక ఎన్నడూ సానుల పాట వినరు. రాత్రులు యిల్లు కదలరు, ఇది ఖరారు. తెలిసిందా? మిమ్ములను గెడ్డము పట్టుకుని బతిమాలుకున్నానని చెప్పమన్నారు, దయదలచి ఆయన లోపములు బయలుపెట్టక రెండు మూడు రోజులలో వెళ్లిపోయి రమ్మన్నారు. మీరు లేనిరోజో యుగముగా గడుపుతున్నారు’ అని నిపుణతగా చెప్పు తెలిసిందా?’’ ‘‘తెలిసింది బాబూ!’’ ‘‘ఏమని చెబుతావో నాతో వొక మాటు చెప్పు.’’ రాముడు తల గోకుకొనుచు ‘‘యేటా - యేటా - అదంతా నాకేం తెలదు బాబూ - నానంతాను అమ్మా! నా మాటినుకొండి - కాలం గడిపినోణ్ని - ఆడోరు యెజిమాని చెప్పినట్టల్లా యిని వల్లకుండాలి. లేకుంటే మా పెద్ద పంతులార్లాగ అయ్యగారు కూడా సానమ్మ నుంచుగుంతారు. మీ శెవులో మాట. పట్టంలోకి బంగార బొమ్మలాంటి సానమ్మ వొచ్చింది. మరి పంతులు మనసు మనసులో లేదు. ఆ పైన మీ సిత్తం! అంతాను.’’ ‘‘ఓరి వెధవా!’’ అని గోపాలరావు కోపముతో కుర్చీ నుండి లేచి నిలిచెను. ఊసవలె రాముడు వెలికెగెసెను. అంతట మంచము క్రింద నుండి అమృత నిష్యందిని యగు కలకల నగవును కరకంకణముల హృద్యారావమును విననయ్యెను. ‘‘ఓరి మూర్ఖుడా! భగవంతుడి సృష్టిలోకెల్లా ఉత్కృష్టమైన వస్తువు విద్య నేర్చిన స్ర్తీ రత్నమే. శివుడు పార్వతికి సగము దేహము పంచి యిచ్చాడు. ఇంగ్లీషువాడు భార్యను బెటర్ హాఫ్ అన్నాడు. అనగా పెళ్లాము మొగుని కన్న దొడ్డది అన్నమాట. బోధపడ్డదా?’’