విత్తంబు విద్య కులము
న్మత్తులకు మదంబొసంగు; మాన్యులకున్ స
ద్వృత్తి నొసంగున్ వీనిన్
జిత్తంబున నిడి మెలంగ జెలగు కుమారా
భావం: ధనం, గొప్ప విజ్ఞాన, సద్వంశం దుర్మార్గులకు గర్వాన్ని కలిగిస్తుంది. ఈ త్రిగుణాలే సజ్జనులకు మంచిని కలుగుచేస్తాయి. వీటిని గుర్తించుకొని ప్రవర్తించుము.
...
క్షమయ జనుల కాభరణము, క్షమయ కీర్తి
క్షమయ ధర్మంబు, క్షమయ సజ్జనగుణంబు
క్షమయ యజ్ఞంబు, క్షమయ మోక్షంబు, క్షమయ
సకలదానంబు, క్షమయందె జగము నిలుచు
భావం: ప్రజలకు భూషణము క్షమయే అనగా సహనం. పాటించదగిన ధర్మము, సజ్జనులలోని ఉత్తమగుణం క్షమయే. ఈ లోకమంతా క్షమ అన్న ఒక్క గుణంపై ఆధారపడి నిలిచియున్నది. అందువలనే మనిషి సహానాన్ని అలవర్చుకుని ఓర్పుతో జీవనం సాగించ.....
జుఱ్ఱెదమీ కథామృతము, జుఱ్ఱెద మీపదకంజ తోయమున్
జుఱ్ఱెద రామనామమున బొబ్బిలుచున్న సుధారసంబు,నే
జుఱ్ఱెద జుఱ్ఱు జుఱ్ఱుఁన రుచుల్ గనువారి పదంబుగూర్బ వే
తఱ్ఱులతోడి పొత్తిడక దాశరథీ కరుణాపయోనిధీ
భావం: నీ కథలనే విని, నీ పాదపద్మములను కడిగిన నీటిని తాగెదను. నిత్యము నీయందె భక్తి నిలిపి నీ లీలల యందే నాధ్యాస నుంచి నీ భక్తుల తోనే నాకు సహవాస మొనర్చుము.....
ఆదిజుఁడైన బ్రహ్మ యుదయంబున కాస్పదమైనవాఁడు వే
దాది సమస్త వాఙ్మయములందుఁ బ్రశంసింతుఁడైనవాఁడు లో
కాది త్రిలోకపూజ్యుఁడని యాత్మ నెఱింగి పితామహూండు దా
మోదరుఁజెప్పెఁబూజ్యుడని యుక్తమ కాకిది యేమి దోసమే
బ్రహ్మదేవుని పుట్టుకకు స్థానమైనవాడు, వేదాలు మున్నగు సకల వాఙ్మయాలలో కీర్తింపబడినవాడూ, లోకానికంతటికి ఆది అయినవాడు, మూడులోకాలలో పూజింపదగ.....
కొందఱికిఁ దెనుఁగు గుణ మగుఁ
గొందఱికిని సంస్కృతంబు గుణ మగు రెండున్
గొందఱికి గుణము లగు నే
నందఱి మెప్పింతుఁ గృతుల నయ్యై యెడలన్
కావ్యమంటే సంస్కృత కావ్యమే. పాండిత్యమంటే సంస్కత పాండిత్యమే అని భావించే నాడు కూడా తాను ఉభయకావ్యకరణదక్షుడ నని పోతన సగర్వంగా, సవినయంగా తెలియచేసిన పద్యమిది. సంస్కృత భాష భూయిష్ఠ రచన అందరికి అందుబాటులో ఉండదని పాల.....
అదిమి మనసు నిలిపి ఆనందకేళిలో
బ్రహ్మమయుడు ముక్తి బడయగోరు
జిహ్వరుచులచేత జీవుండు చెడునయా
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ
భావం: మనస్సును నిలకడగా నిలిపి ఆనందపరవశుడై బ్రహ్మజ్ఞాని ముక్తిని కోరుకుంటాడు. ఇంద్రియాలకు వశుడై మనస్సును నిలబెట్టుకోలేక పోవడం వలన మనిషి చెడిపోతాడు.
...
వినదగునెవ్వరు చెప్పిన
వినినంతనే వేగపడక వివరింపదగున్
కనికల్ల నిజము తెలిసిన
మనుజుడెపో నీతిపరుడు మహిలోసుమతీ!
భావం: ఎవరు ఏమి చెప్పినా వినవచ్చును. అయితే విన్నవెంటనే తొందరపడకుండా, విషయాన్ని అవగాహన చేసుకొని, బాాగా ఆలోచించి నిజానిజాలు గ్రహించగలిగినవాడే నీతిపరుడని బద్దెన ఈ పద్యంలో వివరించాడు.
...
శక్రసుతు గాచుకొఱకై
చక్రము చేపట్టి భీష్ము జంపఁగ జను నీ
విక్రమ మేమని పొగడుదు
నక్రగ్రహ సర్వలోక నాయక కృష్ణా!
భావం: నక్రగ్రహ అంటే మొసలిని చంపినట్టి; సర్వలోక అంటే అన్నిలోకాలకు; నాయక అంటే అధిపతివైనట్టి; కృష్ణా అంటే ఓ శ్రీకృష్ణా; శక్రసుతున్ అంటే ఇంద్రుని కుమారుడైన అర్జునుని; కాచుకొరకై అంటే రక్షించడానికిగాను; చక్రము అంటే సుదర్శన చక్రాన్.....