సీ. తల్లి గర్భమునుండి ధనము తేడెవ్వడు
వెళ్లిపోయిననాడు వెంటరాదు
లక్షాధికారైనా లవణ మన్నమె కాని
మెఱుగు బంగారంబు మ్రింగబోడు
విత్త మార్జన జేసి విఱ్ఱవీగుటే కాని
కూడబెట్టిన సొమ్ము కుడువ బోడు
పొందుగా మఱుగైన భూమిలోపల బెట్టి
దానధర్మము లేక దాచి దాచి
తే. తుగకు దొంగలకిత్తురో దొరల కవునో
తేనె జుంటీగ లియ్యవా తెరువరులకు?
భూషణవికాస! శ్రీధర్మ పురని.....
కలఁడంభోధిఁ, గలండు గాలిఁ, గలఁడాకాశంబునం, గుంభినిం
గలఁ, డగ్నిన్ దిశలం బగళ్ళ నిశలన్ ఖద్యోత చంద్రాత్మలం
గల, డోంకారమునం ద్రిమూర్తులఁ ద్రిలింగవ్యక్తులం దంతటం
గల, డీశుండు గలండు, తండ్రి వెదకంగా నేల నీ యా యెడన్
భావం: భగవంతుడైన విష్టువు లేనిచోటు విశ్వంలో లేదు. సముద్రంలో, ఆకాశంలో, అవని యందు అగ్నిలో, అన్నిదిశాల ఉన్నాడు. రాత్రియందు, పగటి యందు, సూర్య.....
నీ మహనీయతత్త్వరస నిర్ణయబోధ కథామృతలబ్ధిలోఁ
దానునూగ్రుంకులాడక వృథాతను కష్టముజెంది మానవుం
డీ మహిలోక తీర్థముల నెల్లమునింగిన దుర్వికార హృ
త్తామపంకముల్ విడునె దాశరథీ కరుణాపయోనిధీ
భావం: నీ మహనీయమనెడి అమృతసాగరము నందు పూర్తిగా మునిగిపపోయినచో జ్ఞానము చేకూరును. మనస్సు నందలి మాలిన్యము నశించును. అంతేకాని శరీరమును కష్టపెట్టి తీర్థయాత్రల.....
దిక్కెవ్వరు ప్రహ్లాదకు
దిక్కెవ్వరు పాండుసుతులకు దీనుల కెపుడున్
దిక్కెవ్వర య్యహల్యకు
దిక్కెవ్వరు నీవె నాకు దిక్కువు కృష్ణా
భావం: పరమభక్తుడైన ప్రహ్లాదునకు, పాండవులకు, అహల్యకును ఎవరైతే రక్షకుడో ఆ కృష్ణుడే నాకును, మీకును రక్ష.
...
ముదమునకాటపట్టు, భవమోహమదద్విరదాంకుశంబు, సం
పదలకొటారు, కోరికల పంట, పరంబునకాది, వైరుల
న్నదలజయించు త్రోవ విపదబ్ధికి నావ గదా సదా భవ
త్సదమలనామసంస్మరణ దాశరథీ కరుణాపయోనిధి.
భావం: రామా అను నీ నామస్మరణ శాశ్వతానందము కల్పించునటువంటిది. మోక్షమునకు మూలము. ఆపదల సముద్రమునకు నావ. మోహమనెడి మదించిన ఏనుగును అంకుశము వలె పొడుచును. ఐశ్వర్యముల నిచ్చు ధనా.....
అది సభయే ప్రియంబెసఁగ నార్యులు నిల్వరయేని నార్యులే
మదిఁదలపంగ వారలు సమంచిత ధర్మలు వల్కరేని, న
ట్టిదియును ధర్మువే తగ ఘటించి నిక్కము లేద యేనిఁ దా
బదిలపు నిక్కమే యొక నెపం బిడు చొప్పగునేని భూవరా.
భావం: పూజ్యులైన పెద్దలు ఏ సభలో ఉండరో, అది సభ యగునా? ఆలోచించగా ఆ సభలో నున్న పెద్దలు సముచితమైన ధర్మం చెప్పని పక్షంలో వారు ఆర్యులు కాగలరా? వారు చెప్ప.....
కరకమలంబునందుఁ బటికంపుఁ గమండలు పచ్చకాంతి భా
సురమగు మౌక్తికంపు జపసూత్రము దాల్చుట బ్రహ్మచారియై
పరంగిన హంసమున్ బిలిచి బాల మృణాళముఁ జూపు చందమౌ
సిరి దిలకింప నొప్పు బుధసేవిత మూర్తిఁదలంతు భారతిన్.
భావం: ప్రబంధపరమేశ్వరుని నృసింహపురాణంలోనిదీ సరసర్వతీ పార్థన. భారతి యొక్క ఒక కరము నందు హంసాకృతిలో స్ఫటిక కమండలువు ఉన్నది. మరొక హస్తపద్మంలో మౌ.....
వనితా! కృష్ణుని నల్లని మేఘమనియున్
వేణురవము గర్జన మనియున్
మనమున దలంచి రొప్పుచు ననవరతము
నెమలి తుటుములాడెడికంటె
భావం: కృష్ణుడు గీతలో తనను ఎవరు ఎలా ధ్యానిస్తే వారికి ఆ రూపంలో కన్పిస్తానని చెపుతాడు. ఇదే భావనను కృష్ణునితో రాసక్రీడలాడే సందర్భంలో పోతన వర్ణించిన భాగవతంలోని పద్యమిది. కృష్ణుడు మేఘమనుకునీ, వేణునాదం గర్జనమనుకునీ, నెమళ్లు భ్ర.....
శారదనీరదేందు ఘనసార పటీర మరాళ మల్లికా
హార తుషార ఫేన రజతాచల కాశ ఫణీశ కుంద మం
దార సుధాపయోధి సితతామర సామర వాహినీ శుభా
కారత నొప్పు నిన్ను మదిఁ గానఁగ నెన్నడు గల్గు భారతీ
భావం: తెల్లని కాంతులు వెల్లివిరిసే శరన్మేషు కందంబమూ, శారదచంద్రబింబమూ, పచ్చకర్పూరమూ, పటీరమూ, రాజహంసలు, జాజిచెండ్లూ, నీహారమూ, డిండీరమూ, వెండికొండా, రెల్లుపూలు, ఆదిశేషుడూ, మల్.....
సరి వారి లోన నేర్పున
దిరిగెడి వారలకు గాక తెరువాటులలో
నరయుచు మెలిగెడి వారికి
పరు వేటికి గీడె యనుభవంబు కుమారా
భావం: నీతోటి వారితో మెలిగేటప్పుడు వారు మంచివారైనచో నీకును గౌరవము లభించును. ఆవిధంగాకాక దొంగబుద్ధి కలవారితో తిరిగినచో నీకును చెడు స్వభావము, అగౌరవము లభించును.
...
నిక్కమైన మంచినీలమొక్కటి చాలు
తళుకు బెళుకు రాళ్లు తట్టడేల
చదువపద్యమరయఁ జాలదా యొక్కటి
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ
భావం: విలువలేని నీలమణి ఒక్కటైనా చాలు. విలువలేని రాళ్లు తట్టడైనా పనికిరావు. అలాగే రసవత్తరమైన పద్యం ఒక్కటైనా చాలు. భావశుద్ధిలేని పద్యాలు నిరర్థకమే కదా.
...
ఉపకారికి నుపకారము
విపరీతముగాదు సేయ వివరింపంగా
అపకారికి ఉపకారము
నెపమెన్నక సేయువాడు నేర్పరి సుమతీ
భావం: తనకు సహాయం చేసిన వారికి మేలు చేయడం గొప్పేమి కాదు. కాని అపకారం చేసినవాడికి కూడా, వాడి అపకారములను లెక్కించక ఉపకారం చేసేవాడే ఉత్తముడు.
...
