కొడుకులు పుట్టరటంచు నేడ్తురవివేకు లీవన భ్రాంతులై
కొడుకుల్ పుట్టరే కౌరవేంద్రున కనేకుల్ వారిచే నేగతుల్
వడసెంపుత్రులు కాని ఆ శుకునకున్ వాటిల్లెనే దుర్గతుల్
చెడనే మోక్షపదంబు పుత్రునకున్ శ్రీకాళహస్తీశ్వరా.
భావం: జీవితం మీద భ్రాంతి కలిగిన అవివేకులు కొందరు కొడుకులు పుట్టలేదని ఏడుస్తుంటారు. కాని కొడుకులు అనేకమంది పుట్టలేదా? కౌరవేంద్.....
న యత్ర సూర్యోన విధుర్న వహ్ని
ర్నభిన్నతా న త్రిగుణావభాసః
చరంతమానందమయే మహిమ్ని
మృడం భజామో మృగితం మునీంద్రైః
భావం: సూర్యుడుకాని, చంద్రుడుకాని, అగ్నికాని ప్రవేశింపని భిన్నత్వములేని, త్రిగుణములు లేని, ఆనందమయమైన మహిమోపేతమైన, స్థానమునందు వెలుగొందునట్టి, మునీంద్రులు అన్వేషించునట్టి శివుని భజించెదము.
...
వనితా! కృష్ణుని నల్లని మేఘమనియున్
వేణురవము గర్జన మనియున్
మనమున దలంచి రొప్పుచు ననవరతము
నెమలి తుటుములాడెడికంటె
భావం: కృష్ణుడు గీతలో తనను ఎవరు ఎలా ధ్యానిస్తే వారికి ఆ రూపంలో కన్పిస్తానని చెపుతాడు. ఇదే భావనను కృష్ణునితో రాసక్రీడలాడే సందర్భంలో పోతన వర్ణించిన భాగవతంలోని పద్యమిది. కృష్ణుడు మేఘమనుకునీ, వేణునాదం గర్జనమనుకునీ, నెమళ్లు భ్ర.....
నిక్కమైన మంచినీలమొక్కటి చాలు
తళుకు బెళుకు రాళ్లు తట్టడేల
చదువపద్యమరయఁ జాలదా యొక్కటి
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ
భావం: విలువలేని నీలమణి ఒక్కటైనా చాలు. విలువలేని రాళ్లు తట్టడైనా పనికిరావు. అలాగే రసవత్తరమైన పద్యం ఒక్కటైనా చాలు. భావశుద్ధిలేని పద్యాలు నిరర్థకమే కదా.
...
భ్రమరధ్యానము దాల్చి కీటకము సద్భావాది సంయుక్తిదా
భ్రమరంభై ఖగవీధి నాడు ననిన, న్భావించి నిన్నాత్మనె
య్యముతో ధ్యానము సేయు మర్త్యుడును నీ యట్లే పరవ్యోమ త
త్త్వము నందవ్యయలీల నుండు టరుదే భావింప? సర్వేశరా
భావం: తుమ్మెద కీటకాన్ని తెచ్చి దాని గూటిలో పెట్టి భ్రమర శబ్దం చేస్తూ గూటి చుట్టూ తిరుగుతుంది. కొన్నాళ్లకు కీటకం భ్రమరమౌతుంది. అలాగే ని.....
అమితాఖ్యానక శాఖలంబొలిచి వేదార్థమలచ్ఛాయమై
సుమహావర్గ చతుష్క పుష్పవితతిన్ శోభిల్లి కృష్ణార్జునో
త్తమ నానాగుణకీర్త నార్థఫలమై, ద్వైపాయనోద్యాన జా
త మహాభారత పారిజాత మమరున్ ధాత్రీసుర ప్రార్థ్యమై
భావం: వేదవ్యాసుడొక ఉద్యానవనము. అందు భారతము పారిజాతము వంటింది. ఆ చెట్టు ఆఖ్యాన ఉపాఖ్యానము లనెడి వివిధ శాఖలతో విరాజిల్లుచున్నది. నాల్గువేదముల.....
కర్మగుణములన్ని కడబెట్టి నడువక
తత్వమేల తనకు తగులు కొనును
నూనెలేని దివ్వె నువ్వుల మండునా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ
భావం: దీపం నూనె వలన మండుతుందేగాని, నువ్వులతో సాధ్యంకాదు. అట్టే మనలోని చెడు ఆలోచనలను వీడనాడి, సత్కర్మలను ఆచరించినప్పుడే తత్త్వజ్ఞానం అర్థమవుతుంది.
...
సీ. తల్లి గర్భమునుండి ధనము తేడెవ్వడు
వెళ్లిపోయిననాడు వెంటరాదు
లక్షాధికారైనా లవణ మన్నమె కాని
మెఱుగు బంగారంబు మ్రింగబోడు
విత్త మార్జన జేసి విఱ్ఱవీగుటే కాని
కూడబెట్టిన సొమ్ము కుడువ బోడు
పొందుగా మఱుగైన భూమిలోపల బెట్టి
దానధర్మము లేక దాచి దాచి
తే. తుగకు దొంగలకిత్తురో దొరల కవునో
తేనె జుంటీగ లియ్యవా తెరువరులకు?
భూషణవికాస! శ్రీధర్మ పురని.....
కరకమలంబునందుఁ బటికంపుఁ గమండలు పచ్చకాంతి భా
సురమగు మౌక్తికంపు జపసూత్రము దాల్చుట బ్రహ్మచారియై
పరంగిన హంసమున్ బిలిచి బాల మృణాళముఁ జూపు చందమౌ
సిరి దిలకింప నొప్పు బుధసేవిత మూర్తిఁదలంతు భారతిన్.
భావం: ప్రబంధపరమేశ్వరుని నృసింహపురాణంలోనిదీ సరసర్వతీ పార్థన. భారతి యొక్క ఒక కరము నందు హంసాకృతిలో స్ఫటిక కమండలువు ఉన్నది. మరొక హస్తపద్మంలో మౌ.....
సీ. ఐశ్వర్యములకు నిన్ననుసరింపగలేదు
ద్రవ్యమిమ్మని వెంట దగులలేదు
కనకమిమ్మని చాల గష్టపెట్టలేదు
పల్లకిమ్మనినోటఁ బలుకలేదు
సొమ్ములిమ్మని నిన్ను నమ్మి కొల్వగలేదు
భూములిమ్మని పేరు పొగడలేదు
బలము నిమ్మని నిన్ను బతిమాలగా లేదు
పనుల నిమ్మని పట్టు పట్టలేదు
తే. నే గోరిన దొక్కటే నీలవర్ణ
చయ్యనను మోక్షమిచ్చినఁ చాలునాకు
భ.....
కలఁడంభోధిఁ, గలండు గాలిఁ, గలఁడాకాశంబునం, గుంభినిం
గలఁ, డగ్నిన్ దిశలం బగళ్ళ నిశలన్ ఖద్యోత చంద్రాత్మలం
గల, డోంకారమునం ద్రిమూర్తులఁ ద్రిలింగవ్యక్తులం దంతటం
గల, డీశుండు గలండు, తండ్రి వెదకంగా నేల నీ యా యెడన్
భావం: భగవంతుడైన విష్టువు లేనిచోటు విశ్వంలో లేదు. సముద్రంలో, ఆకాశంలో, అవని యందు అగ్నిలో, అన్నిదిశాల ఉన్నాడు. రాత్రియందు, పగటి యందు, సూర్య.....
నీ మహనీయతత్త్వరస నిర్ణయబోధ కథామృతలబ్ధిలోఁ
దానునూగ్రుంకులాడక వృథాతను కష్టముజెంది మానవుం
డీ మహిలోక తీర్థముల నెల్లమునింగిన దుర్వికార హృ
త్తామపంకముల్ విడునె దాశరథీ కరుణాపయోనిధీ
భావం: నీ మహనీయమనెడి అమృతసాగరము నందు పూర్తిగా మునిగిపపోయినచో జ్ఞానము చేకూరును. మనస్సు నందలి మాలిన్యము నశించును. అంతేకాని శరీరమును కష్టపెట్టి తీర్థయాత్రల.....