తరువు లతిరసఫలభార గురుతగాంచు
నింగి వ్రేలును అమృత మొసంగు మేలు
డుద్దతులు కోరు బుధులు సమృద్ధి చేత
జగతినుపకర్తలకునిది సహజ గుణము
భావం: జగత్తులో ఉపకార గుణం కలిగిన వారు ఫలాపేక్షలేకనే పనులు చేస్తారు. అది వారి సహజగుణం. చెట్లు తియ్యని ఫలాలని మోసి మనకందిస్తాయి. చంద్రుడు చల్లదనాన్ని ఆహ్లాదాన్నిచ్చే వెన్నెల కాయిస్తాడు. బుద్ధమంతులు లోక శ్రేయస్.....
కుక్క గోవుగాదు కుందేలు పులిగాదు
దోమ గజముగాదు దొడ్డదైన
లోభి దాతగాడు లోకంబు లోపల
విశ్వధాభిరామ వినురవేమ.
భావం: ఎలాగైతే గొప్పదైనా కుక్క సాధు జంతువైన గోవు కాలేదో; భయంతో పారిపోయే కుందేలు పులికాలేదో; తొండం గల దోమ ఏనుగు కాలేదో, అదేవిధంగా పిసినిగొట్టు దాత కాలేడు.
...
కలఁడంభోధిఁ, గలండు గాలిఁ, గలఁడాకాశంబునం, గుంభినిం
గలఁ, డగ్నిన్ దిశలం బగళ్ళ నిశలన్ ఖద్యోత చంద్రాత్మలం
గల, డోంకారమునం ద్రిమూర్తులఁ ద్రిలింగవ్యక్తులం దంతటం
గల, డీశుండు గలండు, తండ్రి వెదకంగా నేల నీ యా యెడన్
భావం: భగవంతుడైన విష్టువు లేనిచోటు విశ్వంలో లేదు. సముద్రంలో, ఆకాశంలో, అవని యందు అగ్నిలో, అన్నిదిశాల ఉన్నాడు. రాత్రియందు, పగటి యందు, సూర్య.....
తుండమునేకదంతమును తోరపుబొజ్జయు వామహస్తమున్
మెండుగ మ్రోయు గజ్జెలును మెల్లని చూపులు మందహాసమున్
కొండొక గుజ్జురూపమున కోరిన విద్యలకెల్ల నొజ్జయై
యుండెడి పార్వతీ తనయ యోయి గణాధిప నీకు మ్రొక్కెదన్
భావం: పెద్దతొండం, తెల్లని ఒక దంతం, పెద్ద పొట్ట, ఎడమచేయి, అందంగా సవ్వడి చేసే గజ్జెలు, ప్రేమగా చూసే చూపులు, చిరునవ్వు, పొట్టి ఆకారం, కోరిన విద్యలను .....
దండమయా విశ్వంభర
దండమయా, పుండరీకదళనేత్ర హరీ
దండమయా, కరుణానిధి
దండమయా, నీకు నెపుడు దండము కృష్ణా
భావం: విశ్వాన్ని ధరించిన విశ్వాకారా, తెల్లని కలువ రేకుల వంటి కన్నులు కలిగిన వాడా, కరుణా సముద్రుడా, నీకెప్పుడు శతకోని నమస్కారములు కృష్ణా.
...
న యత్ర సూర్యోన విధుర్న వహ్ని
ర్నభిన్నతా న త్రిగుణావభాసః
చరంతమానందమయే మహిమ్ని
మృడం భజామో మృగితం మునీంద్రైః
భావం: సూర్యుడుకాని, చంద్రుడుకాని, అగ్నికాని ప్రవేశింపని భిన్నత్వములేని, త్రిగుణములు లేని, ఆనందమయమైన మహిమోపేతమైన, స్థానమునందు వెలుగొందునట్టి, మునీంద్రులు అన్వేషించునట్టి శివుని భజించెదము.
...
కొడుకులు పుట్టరటంచు నేడ్తురవివేకు లీవన భ్రాంతులై
కొడుకుల్ పుట్టరే కౌరవేంద్రున కనేకుల్ వారిచే నేగతుల్
వడసెంపుత్రులు కాని ఆ శుకునకున్ వాటిల్లెనే దుర్గతుల్
చెడనే మోక్షపదంబు పుత్రునకున్ శ్రీకాళహస్తీశ్వరా.
భావం: జీవితం మీద భ్రాంతి కలిగిన అవివేకులు కొందరు కొడుకులు పుట్టలేదని ఏడుస్తుంటారు. కాని కొడుకులు అనేకమంది పుట్టలేదా? కౌరవేంద్.....
సీ. ఐశ్వర్యములకు నిన్ననుసరింపగలేదు
ద్రవ్యమిమ్మని వెంట దగులలేదు
కనకమిమ్మని చాల గష్టపెట్టలేదు
పల్లకిమ్మనినోటఁ బలుకలేదు
సొమ్ములిమ్మని నిన్ను నమ్మి కొల్వగలేదు
భూములిమ్మని పేరు పొగడలేదు
బలము నిమ్మని నిన్ను బతిమాలగా లేదు
పనుల నిమ్మని పట్టు పట్టలేదు
తే. నే గోరిన దొక్కటే నీలవర్ణ
చయ్యనను మోక్షమిచ్చినఁ చాలునాకు
భ.....
అంతరంగమందు నపరాధములు చేసి
మంచి వానివలెనె మనుసు డుండు
ఇతరులరుగకున్న నీశ్వరుడెరుగడా?
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ
భావం: మనిషి తన మనస్సులో ఎన్నో దురాలోచనలు చేస్తూ ఎవరికి తెలియకుండా తెలివిగా తప్పించుకుంటాడు. సమాజంలో పెద్దమనిషిలా చెలామణీ అవుతుంటాడు. ఇతరులు తెలుసుకోకున్నా సర్వాంతర్యామి భగవంతుడు తెలుసుకోకుండా ఉంటాడా.
...
తనయునికిని పరదేశికి
పెనిమిటికిని నొక్కరీతి విం దిడియెడు వా
వనితను పుణ్యాంగన యని
ఘనులందురు కుందవరపు కవి చౌడప్పా
భావం: భోజనం దగ్గర పంక్తిలో ఫలభేదం చేయకూడదంటారు. తన కొడుక్కు, అతిథికి, భర్తకు ఒకే విధంగా వడ్డించే వనితను పుణ్యాత్మురాలంటారు.
...
విద్య యొసఁగును వినయంబు వినయమునను
బడయు పాత్రత పాత్రత వలన ధనము
ధనము వలన ధర్మంబు దానివలన
నైహికాముష్మిక సుఖములందు నరుడు.
భావం: విద్య వినయాన్ని, అణుకువను నేర్పుతుంది. వినయం వల్ల యోగ్యత కలుగుతుంది. యోగ్యత వల్ల ధనం లభిస్తుంది. ధనం వల్ల మంచి పనులు చేసే అవకాశాలు మెరుగవుతాయి. మంచి పనులు చేస్తే మనిషికి ఇహలోక, పరలోక సుఖాలు లభ్యమవుతాయి.
...
వెలకాంత లెందరైనను
కులకాంతకు సాటిరారు కువలయ మందున్
పలు విద్య లెన్ని నేర్చిన
కుల విద్యకు పాటిరావు గువ్వల చెన్నా.
భావం: వేశ్యలెంతమంది ఉన్నా, తన భార్యతో సమానంకారు. అలాగే ఎన్ని విద్యలు నేర్చినా కుల విద్యకు సాటిరాదు.
...