తుండమునేకదంతమును తోరపుబొజ్జయు వామహస్తమున్
మెండుగ మ్రోయు గజ్జెలును మెల్లని చూపులు మందహాసమున్
కొండొక గుజ్జురూపమున కోరిన విద్యలకెల్ల నొజ్జయై
యుండెడి పార్వతీ తనయ యోయి గణాధిప నీకు మ్రొక్కెదన్
భావం: పెద్దతొండం, తెల్లని ఒక దంతం, పెద్ద పొట్ట, ఎడమచేయి, అందంగా సవ్వడి చేసే గజ్జెలు, ప్రేమగా చూసే చూపులు, చిరునవ్వు, పొట్టి ఆకారం, కోరిన విద్యలను .....
కుక్షిని నిఖిల జగంబులు
నిక్షేపము జేసి ప్రళయ నీరధి నడుమన్
రక్షక వటపత్రముపై
దక్షతఁ పవళించునట్టి ధన్యుడు కృష్ణా!
భావం: అందరిని రక్షించే కృష్ణా! సమస్తలోకాలను పొట్టలో దాచుకున్నవాడా! ప్రళయకాలంలో మహాసముద్రం మధ్యలోఒక చిన్న మర్రి ఆకు మీద ఎంతో తెలివిగా నిద్రిస్తున్న నీవు ధన్యుడవు.
...
కరములుమీకు మ్రొక్కు లిడ కన్నులు మిమ్మునె చూడ జిహ్వ
మీ స్మరణదనర్ప వీనుల భవత్కధలన్ వినుచుండ నాస మీ
యఱుతను బెట్టుపూసరుల కానగొనం బరమాత్మ సాధనో
త్కర మిది చేయవే కృపను దాశరథీ కరుణాపయోనిధీ.
భావం: చేతులు నీకు నమస్కరించుచున్నమి. కన్నులు నిన్నె చూస్తున్నాయి. నాలుక నిన్న మాత్రమే స్మరిస్తున్నది. వీను నీ కథామృతమును గ్రోలుచున్నవి. నాసిక నీ పూలపర.....
భ్రమరధ్యానము దాల్చి కీటకము సద్భావాది సంయుక్తిదా
భ్రమరంభై ఖగవీధి నాడు ననిన, న్భావించి నిన్నాత్మనె
య్యముతో ధ్యానము సేయు మర్త్యుడును నీ యట్లే పరవ్యోమ త
త్త్వము నందవ్యయలీల నుండు టరుదే భావింప? సర్వేశరా
భావం: తుమ్మెద కీటకాన్ని తెచ్చి దాని గూటిలో పెట్టి భ్రమర శబ్దం చేస్తూ గూటి చుట్టూ తిరుగుతుంది. కొన్నాళ్లకు కీటకం భ్రమరమౌతుంది. అలాగే ని.....
పుట్టువు లేని నీ కభవ పుట్టు క్రీడయ కాక పుట్టుటే?
యెట్టనుడున్ భవాదిదశ లెల్లను జీవులయం దవిద్య దాఁ
జుట్టుచు నుండుఁ గాని నినుఁ జుట్టినదింబలెఁ బొంత నుండియుం
జుట్టఁగ లేమిఁ దత్క్రియలఁ జొక్కని యెక్కటి వౌదు వీశ్వరా
భావం: పుట్టు ఎరుగని నారాయణా నీకు పుట్టుకంటూ వేరే లేదు. ఇలా పుట్టుట నీకు క్రీడ కాని పుట్టుక కాదు. జన్మ, మరణం జీవులను మాయ కారణంగా ఆ.....
తివిరి యిసుమను తైలంబు తీయవచ్చు
తవిలి మృగతృష్ణలో నీరు తాగవచ్చు
తిరిగి కుందేటి కొమ్ము సాధించవచ్చు
చేరి మూర్ఖల మనసు రజింపరాదు
భావం: ఇసుకును పిండైనా సరే అతికష్టమ్మీద దానిలోంచి నూనె తీయవచ్చు. ఎండమావ్వుల్లోంచి నీళ్లు తాగవచ్చు. కావాలనుకుంటే లోకమంతా తిరిగి ఎక్కడైనా కుందేటి కొమ్ము సాధించవచ్చు. కాని మూర్ఖుని మనసు సంతోషపెట్టడం చాలా కష్టం.
...
కలిమిగల లోభి కన్నను
విలసితమగు పేద మేలు వితరణియైనన్
చలి చెలమ మేలుకాదా
కులనిధి యంభోధి కన్న గువ్వల చెన్నా
భావం: డబ్బున్న పిసినారి కంటె, ధనంలేిని పేదవారు నయం. పెద్ద సముద్రం కంటె తాగడానికి నీరిచ్చే తియ్యని నీళ్లున్న చిన్న చెలమ మేలు కదాని దీనర్ధం.
...
అంతఁగడంక రాముడు సమగ్ర భుజాలుల విక్రమోత్సవం
బెంతయు బర్వ మౌర్వి మొరయించె దిగంతర దంతి కర్ణరం
ధ్రాంతర సాగరాంతర ధరాభ్ర తలాంతర చక్రవాళ శై
లాంతర సర్వ భూధర గుహోకుహరాంతర పూరితంబుగన్
భావం: శ్రీరాముని ధనుష్టంకారాన్ని ఈ పద్యం వర్ణిస్తుంది. మౌర్వీరవం దిగంతరాల్లో, ఎనిమిది దిక్కులో వుండే దిగ్గజాల శూర్ప కర్ణాల వివరాలలో హ్రీంకారించింది. సముద్ర.....
మాలకరి పుష్పములు గోయు మాడ్కిఁ దేఁటి
పువ్వుఁదేనియఁ గొనియెడి పోల్కి నెదురు
గందకుండఁగఁ గొనునది కార్యఫలము
బొగ్గులకుఁ బోలె మొదలంటఁ బొడువఁజనదు.
భావం: ఎదుట వ్యక్తి నుండి ప్రయోజనం ఆశించినవాడు వానికి హాని కలగకుండా మృదువుగా ఆ ప్రయోజనాన్ని సాధించాలన్నదే ఈ పద్యం యొక్క ఉద్దేశం. పుష్పాలతో మాలలు తయారు చేసేవాడు పువ్వులను కోసినట్టు, తుమ్మెద పుష.....
సకలాకరుడు ఁడనంతుఁడు
సకలాత్మలయందు సర్వసాక్షియు తానై
సకలమున నిర్వికారుం
డకలంక స్థితిని బ్రహ్మమని బడువేమా
భావం: ‘సర్వం విష్ణుమయం జగత్’ అను ఉపనిషత్ సిద్ధాంతాన్ని తేటతెల్లపర్చే పద్యమిది. అంతటా వ్యాపించియున్న సర్వాంతర్యామి, పరిపూర్ణమైన పరబ్రహ్మ ఒక్కడే. సకల చరాచర జగత్తులో వ్యాపించి, సర్వసాక్షిగా ఉన్నది సర్వేశ్వరుడేనన్న మూలతత్త్వాన.....
ఒక సూర్యుండు సమస్త జీవులకుఁ దా నొక్కక్కండై తోఁచు పో
లిక నే దేవుఁడు సర్వకాలము మహాలీలన్ నిజోత్పన్న జ
న్య కదంబంబుల హ్యత్సరోరుహములన్ నానావిధానూనరూ
పకుఁడై యొప్పుచునుండు నట్టి హరి నేఁబ్రార్ధింతు శుద్ధుండనై
భావం: సూర్యుడు ఒక్కడే. అయినా లోకంలోని సకలజీవులలో ఒక్కొక్కరికి ఒక్కొక్కడుగా కన్పిస్తాడు. అట్లే పరమాత్ముడు ఒక్కడే అయినా సర్వకాలాల.....
వెలఁది జూదంబు పానంబు వేఁట పలుకు
ప్రల్లదంబును దండంబుఁ బరుసదనము.
సొమ్ము నిష్ప్రయోజనముగ వమ్ముసేత
యనెడు సప్తవ్యసనములఁ జనదు తగుల
భావం: స్త్రీ సాంగత్యం, జూదం, మద్యపానం, వేట, కఠినంగా మాట్లాడడం, అతిపరుషమైన దండన విధించడం, ధనాన్ని ఏ మాత్రం ప్రయోజనం లేకుండా వ్యయం చేయడం అనేవి ఏడూ సప్తవ్యసనాలు.
...