సత్యసూక్తి ఘటించు ధీజడిమ మాన్చు
గౌరవ మొసంగు జనులకు కలుషమడుచు
కీర్తి ప్రకటించు చిత్త విస్ఫూర్తిజేయు
సాధుసంగంబు సకలార్ధ సాధనంబు
భావం: సజ్జనులతో సాంగత్యం చేయడం అన్ని విధాల మంచిది. సత్యవంతుడుగా చేస్తుంది. బుద్దిబలాన్ని చేకూరుస్తుంది. గౌరవాన్నిస్తుంది. మనలోని లోపాలను పోగొడుతుంది. కీర్తి కలిగిస్తుంది. ఆలోచనలను రేకెత్తిస్తుంది. ఒకటేమ.....
అంతరంగమందు నపరాధములు చేసి
మంచి వానివలెనె మనుసు డుండు
ఇతరులరుగకున్న నీశ్వరుడెరుగడా?
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ
భావం: మనిషి తన మనస్సులో ఎన్నో దురాలోచనలు చేస్తూ ఎవరికి తెలియకుండా తెలివిగా తప్పించుకుంటాడు. సమాజంలో పెద్దమనిషిలా చెలామణీ అవుతుంటాడు. ఇతరులు తెలుసుకోకున్నా సర్వాంతర్యామి భగవంతుడు తెలుసుకోకుండా ఉంటాడా.
...
తనయునికిని పరదేశికి
పెనిమిటికిని నొక్కరీతి విం దిడియెడు వా
వనితను పుణ్యాంగన యని
ఘనులందురు కుందవరపు కవి చౌడప్పా
భావం: భోజనం దగ్గర పంక్తిలో ఫలభేదం చేయకూడదంటారు. తన కొడుక్కు, అతిథికి, భర్తకు ఒకే విధంగా వడ్డించే వనితను పుణ్యాత్మురాలంటారు.
...
వెలకాంత లెందరైనను
కులకాంతకు సాటిరారు కువలయ మందున్
పలు విద్య లెన్ని నేర్చిన
కుల విద్యకు పాటిరావు గువ్వల చెన్నా.
భావం: వేశ్యలెంతమంది ఉన్నా, తన భార్యతో సమానంకారు. అలాగే ఎన్ని విద్యలు నేర్చినా కుల విద్యకు సాటిరాదు.
...
కొడుకులు పుట్టరటంచు నేడ్తురవివేకు లీవన భ్రాంతులై
కొడుకుల్ పుట్టరే కౌరవేంద్రున కనేకుల్ వారిచే నేగతుల్
వడసెంపుత్రులు కాని ఆ శుకునకున్ వాటిల్లెనే దుర్గతుల్
చెడనే మోక్షపదంబు పుత్రునకున్ శ్రీకాళహస్తీశ్వరా.
భావం: జీవితం మీద భ్రాంతి కలిగిన అవివేకులు కొందరు కొడుకులు పుట్టలేదని ఏడుస్తుంటారు. కాని కొడుకులు అనేకమంది పుట్టలేదా? కౌరవేంద్.....
సీ. తల్లి గర్భమునుండి ధనము తేడెవ్వడు
వెళ్లిపోయిననాడు వెంటరాదు
లక్షాధికారైనా లవణ మన్నమె కాని
మెఱుగు బంగారంబు మ్రింగబోడు
విత్త మార్జన జేసి విఱ్ఱవీగుటే కాని
కూడబెట్టిన సొమ్ము కుడువ బోడు
పొందుగా మఱుగైన భూమిలోపల బెట్టి
దానధర్మము లేక దాచి దాచి
తే. తుగకు దొంగలకిత్తురో దొరల కవునో
తేనె జుంటీగ లియ్యవా తెరువరులకు?
భూషణవికాస! శ్రీధర్మ పురని.....
తివిరి యిసుమను తైలంబు తీయవచ్చు
తవిలి మృగతృష్ణలో నీరు తాగవచ్చు
తిరిగి కుందేటి కొమ్ము సాధించవచ్చు
చేరి మూర్ఖల మనసు రజింపరాదు
భావం: ఇసుకును పిండైనా సరే అతికష్టమ్మీద దానిలోంచి నూనె తీయవచ్చు. ఎండమావ్వుల్లోంచి నీళ్లు తాగవచ్చు. కావాలనుకుంటే లోకమంతా తిరిగి ఎక్కడైనా కుందేటి కొమ్ము సాధించవచ్చు. కాని మూర్ఖుని మనసు సంతోషపెట్టడం చాలా కష్టం.
...
కలఁడంభోధిఁ, గలండు గాలిఁ, గలఁడాకాశంబునం, గుంభినిం
గలఁ, డగ్నిన్ దిశలం బగళ్ళ నిశలన్ ఖద్యోత చంద్రాత్మలం
గల, డోంకారమునం ద్రిమూర్తులఁ ద్రిలింగవ్యక్తులం దంతటం
గల, డీశుండు గలండు, తండ్రి వెదకంగా నేల నీ యా యెడన్
భావం: భగవంతుడైన విష్టువు లేనిచోటు విశ్వంలో లేదు. సముద్రంలో, ఆకాశంలో, అవని యందు అగ్నిలో, అన్నిదిశాల ఉన్నాడు. రాత్రియందు, పగటి యందు, సూర్య.....
న యత్ర సూర్యోన విధుర్న వహ్ని
ర్నభిన్నతా న త్రిగుణావభాసః
చరంతమానందమయే మహిమ్ని
మృడం భజామో మృగితం మునీంద్రైః
భావం: సూర్యుడుకాని, చంద్రుడుకాని, అగ్నికాని ప్రవేశింపని భిన్నత్వములేని, త్రిగుణములు లేని, ఆనందమయమైన మహిమోపేతమైన, స్థానమునందు వెలుగొందునట్టి, మునీంద్రులు అన్వేషించునట్టి శివుని భజించెదము.
...
వనితా! కృష్ణుని నల్లని మేఘమనియున్
వేణురవము గర్జన మనియున్
మనమున దలంచి రొప్పుచు ననవరతము
నెమలి తుటుములాడెడికంటె
భావం: కృష్ణుడు గీతలో తనను ఎవరు ఎలా ధ్యానిస్తే వారికి ఆ రూపంలో కన్పిస్తానని చెపుతాడు. ఇదే భావనను కృష్ణునితో రాసక్రీడలాడే సందర్భంలో పోతన వర్ణించిన భాగవతంలోని పద్యమిది. కృష్ణుడు మేఘమనుకునీ, వేణునాదం గర్జనమనుకునీ, నెమళ్లు భ్ర.....
నిక్కమైన మంచినీలమొక్కటి చాలు
తళుకు బెళుకు రాళ్లు తట్టడేల
చదువపద్యమరయఁ జాలదా యొక్కటి
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ
భావం: విలువలేని నీలమణి ఒక్కటైనా చాలు. విలువలేని రాళ్లు తట్టడైనా పనికిరావు. అలాగే రసవత్తరమైన పద్యం ఒక్కటైనా చాలు. భావశుద్ధిలేని పద్యాలు నిరర్థకమే కదా.
...
భ్రమరధ్యానము దాల్చి కీటకము సద్భావాది సంయుక్తిదా
భ్రమరంభై ఖగవీధి నాడు ననిన, న్భావించి నిన్నాత్మనె
య్యముతో ధ్యానము సేయు మర్త్యుడును నీ యట్లే పరవ్యోమ త
త్త్వము నందవ్యయలీల నుండు టరుదే భావింప? సర్వేశరా
భావం: తుమ్మెద కీటకాన్ని తెచ్చి దాని గూటిలో పెట్టి భ్రమర శబ్దం చేస్తూ గూటి చుట్టూ తిరుగుతుంది. కొన్నాళ్లకు కీటకం భ్రమరమౌతుంది. అలాగే ని.....